در این راستا، در ادامه لفاظی های مدت اخیر علی‌اف و دیگر مقام های جمهوری آذربایجان علیه کشورمان، به تازگی نیروهای ارتش این کشور پیشروی های تازه ای را در خاک ارمنستان انجام داده اند و با فرار رو جلو، اتهامات گسترده ای را به ایران و ارمنستان نسبت داده اند و از این طریق سعی در توجیه رویه های غیرقانونی خود داشته‌اند. البته که به تازگی نیز جمهوری آذربایجان اقدام به اخراج 4 دیپلمات ایرانی به عنوان عناصر نامطلوب کرده و از آن‌ها خواسته که هر چه سریعتر خاک این کشور را ترک کنند.
با این همه، به طور خاص ایران ضمن محکوم کردن رویه های نامطلوب دولت جمهوری آذربایجان، به طور خاص هشدار داده که تغییر در مرزهای ژئوپلیتیکی منطقه و باز شدن پای رژیم صهیونیستی در جوار مرزهای خود به واسطه کنشگریهای جمهوری آذربایجان را به هیچ عنوان نمی‌پذیرد. با این حال، یک سوال اساسی در مورد نوعِ عملکرد و سیاست خارجی جمهوری آذربایجان در منطقه قفقاز جنوبی، ذهن بسیاری از تحلیلگران و البته افکار عمومی را به خود مشغول کرده و آن این است که الهام علی‌اف و کلیت دولت جمهوری آذربایجان به چه دلایل و پشتوانه هایی دست به تنش‌زایی در منطقه قفقاز جنوبی می‌زنند؟
به نظر می‌رسد که در این رابطه به طور خاص می توان به سه مولفه و متغیر عمده و محوری اشاره کرد.
یک: پشت گرمیِ علی‌اف به مداخلات و حمایت های خارجی از وی
الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان در شرایط کنونی در پیشبرد اقدامات و سیاست های تهاجمی و غیرمنطقی خود در منطقه قفقاز جنوبی و جنگ‌طلبی علیه ارمنستان، تا حد زیادی از حمایت های طیفی از کشنگران منطقه‌ای و فرامنطقه ای بهره می برد. در این رابطه، در بُعد منطقه ای به طور خاص می توان به حمایت های دولت ترکیه و رژیم اشغالگر قدس از باکو اشاره کرد و در بُعد فرامنطقه ای نیز به طور خاص، دولت بریتانیا و آمریکا و برخی دیگر از کنشگران اروپایی و البته تشکیلات ناتو، حامیان اصلی رویه های غیرقانونی الهام علی‌اف هستند.
از این منظر، علی اف نه به مثابه کنشگری مستقل بلکه عملا در قالب نیروی نیابتی این دسته از بازیگران، به جنجال‌آفرینی در منطقه قفقاز جنوبی، و تجاوز به قلمرو ارمنستان و به طور خاص تاکید بر احداث دالان تورانی که از ترکیه آغاز و از طریق ارمنستان، به جمهوری آذربایجان و متعاقبا از طریق دریای خزر به آسیای میانه متصل می شود، مبادرت می کند. طرحی که از چشم اندازی کلی به نفع ترکیه، تشکیلات ناتو، آمریکا، بریتانیا و به طور خاص علیه رقبای جهانی آن ها یعنی ایران، روسیه و چین است و عملا موجب نفوذ این دسته از کنشگران به حیات خلوت کشورهای مذکور می شود و یک تهدید جدی امنیتی و راهبردی را علیه آن ها ایجاد می‌کند.
البته که در یک معنا، قدرت های غربی احداث دالان تورانی با ابتکار عمل باکو را به مثابه اقدامی جهت نفوذ به کریدورهای ارتباطی جهان شرق که در کنترل دولت های ایران، روسیه و چین است نیزارزیابی می‌کنند و سعی دارند از این طریق، تسلط و قدرت راهبردی کشورهای ذکر شده در حوزه مذکور را تضعیف کنند.
در این فضا، علی اف عملا فضای مساعدی را پیش روی خود دیده و سعی دارد با یک تیر دو نشان بزند: هم اهداف خود را علیه ارمنستان، رقیب دیرینه جمهوری آذربایجان در منطقه تامین کند و هم شراکت راهبردی خود را با کنشگران منطقه ای(نظیر رژیم صهیونیستی و ترکیه که نقشه های گسترده ای برای منطقه دارند) و قدرت‌های غربی، تا جای ممکن تقویت و به زعم خود کشورش را قدرتمند‌تر کند.
در این میان نباید فراموش کرد که بخش قابل توجهی از همکاریهای علی اف با کنشگرانی نظیر اسرائیل و ترکیه نیز معطوف بر یک دغدغه مشترک که همان قدرت گیری منطقه ای و بین المللی ایران است می باشد و آن ها از طریق تشدید همکاریها با یکدیگر سعی دارند بلوکی جدید را جهت مهار ایران و جریان های وابسته و همکار با آن ایجاد کنند.
دو: جاه طلبی های شخصیِ الهام علی اف
یکی دیگر از مولفه های عمده و راهبردی که الهام علی اف را به تنش آفرینی در منطقه قفقاز جنوبی واداشته، جاه‌طلبی‌های شخصی خودِ اوست. در واقع، او سعی دارد تا سطح کنشگری جمهوری آذربایجان در قالب معادلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را تا جای ممکن افزایش دهد و همانطور که کشوری همچون قطر توانسته در سال‌های اخیر به بازیگری موثر در عرصه بین المللی تبدیل شود، به طریقی متفاوت ارتقای جایگاه خود و کشورش را در عرصه منطقه ای و بین المللی سبب شود.
از این رو، او به طور خاص تشدید همکاریهای قدرت هایی غربی با خود به واسطه همکاری با آن ها در پیشبرد طرح هایشان علیه بازیگرانی نظیر ایران، روسیه و چین و همچنین تسهیل روند صادرات گاز جمهوری آذربایجان از طریق دالان تورانی به خاک اروپا را هدفگذاری کرده است. دستورکاری که می تواند موقعیت باکو نزد قدرت‌های اروپایی را تا حد زیادی برجسته کند و آن را به بازیگری مهم در بازار جهانی انرژی نیز تبدیل کند. البته که شرکت‌های مهم انرژی غربی نظیر بریتیش پترولیوم بریتانیا نیز بر اساس شواهد و قرائن مختلف، از جمهوری آذربایجان حمایت های زیادی را در پیشبرد دستورکارهایش انجام می‌دهند.
سه: علی اف و تلاش برای تولید گفتمانِ جدید قدرت
در نهایت باید گفت که الهام علی‌اف و طیف متحدان وی در عرصه قدرت سیاسی جمهوری آذربایجان سعی دارند تا با تنش زایی درمنطقه قفقاز جنوبی و به طور خاص ایجاد روایت های تاریخی دروغین در مورد مسائل منطقه، به نوعی زمینه های لازم جهت تولید یک گفتمان خاص و منحصر به فرد قدرت برای خود را نیز هموار کنند.
در واقع، آن ها با علمِ به اینکه قدرت در جهان کنونی جز از طریق تولید گفتمان هایی مشخص که از آبشخورهای مشخص فکری، ایدئولوژیک و عقیدتی تغذیه شود، ایجاد نمی‌گردد، سعی در ایجاد چهارچوب های تازه با تکیه بر مسائل قومی، فرهنگی و سیاسی دارند و اساسا تنش زایی های علی اف علیه ارمنستان و ایران نیز تا حد زیادی متکی بر مسائل مذکور است. موضوعی که در نوع خود نشان می‌دهد جمهوری آذربایجان ضعف های جدی را در گفتمان قدرت خود حس کرده و اکنون به هر نحو ممکن سعی دارد تا دو عرصه گفتمانی و عملیاتی را با هم هماهنگ کند.
با این حال، آنچه که الهام علی اف به آن توجه ندارد این است که اولا، گفتمان های مصنوعی و برساخته، شانس زیادی برای پیروزی و محقق شدن ندارد و دوما، بازی قدرت از سوی کنشگرانی همچون رژیم اشغالگر قدس و یا قدرت های غربی با جمهوری آذربایحان، نه بر پایه وفاداری و مسائل اخلافی بلکه تابعِ صرف منافع آن ها است و در صورت از کنترل خارج شدن شرایط از دست دولت جمهوری آذربایجان بعید است که این دسته از کنشگران از ظرفیت ها و شرایط مساعد جهت یاری رساندن به باکو برخوردار باشند.
مساله ای که می‌تواند یک قمار را برای جمهوری آذربایجان تداعی کند که شکست در آن، حامل خسارت های جدی برای این کشور خواهد بود.
انتهای پیام/1404
دیدگاه ها