به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر پایگاه خبری تحلیلی «صبح قزوین»، علاوه بر جاذبه‌های طبیعی و آثار تاریخی متعدد در قزوین که این شهر را به یکی از مکان‌های مهم گردشگری تبدیل کرده، این دیار کهن دارای مساجد متعددی است که در دوران مختلف تاریخی ساخته شده و همچون نگینی درخشان از جاذبه‌های مذهبی دیار دارالمومنین به شمار می‌آیند.
محمدحسن سلیمانی قزوین‌پژوه در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگ و هنر پایگاه خبری تحلیلی «صبح قزوین»، در خصوص معرفی مساجد تاریخی استان قزوین اظهار کرد: در سال ۲۴ هجری قمری در نتیجه شکست ساسانیان در جنگ با اعراب مسلمان، شهر قزوین به تصرف اعراب درآمد.
وی افزود: به دلیل آن‌که اعراب نتوانستند پس از تصرف قزوین به پیش‌روی های خود به سمت شمال ادامه دهند، این منطقه به عنوان سرحد (مرز) سرزمین‌های اسلامی با مناطق شمالی ایران تعیین شد و به‌نظر می‌رسد برخی احادیث از جمله "قزوین، باب من ابواب الجنه" با هدف ترغیب مسلمانان شبه جزیره عربستان برای حضور در قزوین و پاسداری از مرز سرزمین تازه فتح شده جعل شده و انتساب آن به پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) صحت ندارد.
این قزوین پژوه تصریح کرد: از حدود سال ۲۴ هجری قمری مردم قزوین به تدریج به دین اسلام گرویدند که قطعا از همان مقطع دارای عبادتگاه‌ها و مساجدی بوده‌ایم؛ حال ممکن است آتشکده‌ها به مساجد تبدیل شده باشند یا اینکه مساجد در محل عبادتگاه‌های زرتشتیان، ساخته شده باشد که این مساله دقیقا مشخص نیست.
احداث نخستین مسجد قزوین در زمان عبدالملک بن مروان
سلیمانی ادامه داد: براساس برخی متون تاریخی نظیر "البلدان ابن فقیه" و "التدوین" امام رافعی قزوینی گمان می‌رود نخستین مسجد در قزوین در زمان عبدالملک بن مروان حدود سال 73 تا 86 هجری قمری بنا شده باشد و نام آن در متون مختلف با اسامی متفاوت مانند ثوت یا ثور ذکر شده که برخی گمان می‌کنند احتمالا چون این مسجد در کنار درخت توتی بوده از این رو به مسجد توت معروف شده، اما در بازنویسی متون، تغییر اسم پیدا کرده است.
وی یادآور شد: در زمان حکومت عمر بن عبدالعزیز هم در حد فاصله سال‌های 99 تا 101 هجری قمری هم احتمال می‌رود مسجد دیگری در قزوین بنا شده باشد که البته امروزه اثری از آن نیست.
مدیر انجمن فرهنگی تاریخی عالی‌قاپو عنوان کرد: تنها مسجدی که از آن مقطع زمانی باقیمانده، مسجد جامع کبیر یا جامع عتیق است که در سال ۱۹۲ هجری قمری بنا شده است، هارون الرشید خلیفه عباسی هنگامی که در مسیر خراسان از قزوین عبور می‌کرده، دستور ساخت این مسجد را صادر کرده و اکنون هم طاق هارونی در مسجد جامع کبیر نشانه‌ای از آن مقطع است.
عمده مساجد تاریخی قزوین مربوط به دوره قاجار است
سلیمانی اضافه کرد: در قزوین مساجد تاریخی فراوانی داریم که عمده آن‌ها مربوط به دوره قاجار است، اما سه مسجد این شهر در زمره مساجدی هستند که به دوره پیش از پایتختی قزوین باز می‌گردند.
وی در ادامه گفت: مسجد جامع کبیر مربوط به اوایل دوره اسلامی و دوره‌های پس از آن است؛ مسجد سنجیده مربوط به دوره سلجوقیان از جمله این مساجد هستند و همچنین مسجد حیدریه که به مسجد جامع اصحاب ابوحنیفه نیز معروف است در زمره مساجد دوره سلجوقیه به شمار می‌آید.
سلیمانی اضافه کرد: هر چند این مسجد پیش از دوره سلجوقیان نیز وجود داشته و در این دوره با جریان زلزله سهمگین سال ۵۱۳ هجری قمری، مقصوره مسجد ویران شده و توسط امیر زاهد خمارتاش تجدید بنا شد.
این قزوین‌پژوه تصریح کرد: در کاوش‌های باستان‌شناسی اخیر که در محوطه مسجد حیدریه صورت گرفته، آثاری از آل بابویه به‌دست آمده که پیش‌بینی می‌شود این مسجد حداقل تا این دوره نیز وجود داشته است.
مساجد قزوین، آمیزه‌ای از مذهب و شاهکاری معماری
سلیمانی اذعان کرد: از مساجد دوران صفویه می‌توان به مسجد پنجه علی در خیابان پیغمبریه اشاره کرد که روزگاری مورد استفاده بانوان مجموعه بیوتات سلطنتی دولتخانه صفوی بوده و این بانوان به ویژه بانوان حرم شاه تهماسب در این مسجد نماز میخواندهاند.
این مسئول خاطرنشان کرد: مسجد پیغمبریه هم دیگر مسجدی است که گمان می‌رود مربوط به دوره صفوی باشد؛ هر چند معماری کنونی آن قاجاری است.
وی بیان کرد: از دوره قاجاریه هم مساجد متعددی داریم که از جمله مهمترین آن‌ها مسجد سلطانی یا شاه است که امروز تحت عنوان مسجد النبی از آن نام برده می‌شود.
مدیر انجمن فرهنگی تاریخی عالی‌قاپو افزود: مساجد محمدیه، راه‌چمان، شهید، آقا میرعبدالصمد تقوی، ملاباشی، ملا مهدی، خواجه شهدا، حاج کاظم چرم فروش، سوخته چنار، سبز، حاجی ملاآقا، مسجد آرامگاه شیخ ثالث، شیخ الاسلام یا مسعودیه، حمدیه، مسجد صالحیه، ملاوردیخان و سردار از زمره این مساجد هستند که هم اکنون هم مورد استفاده قرار می‌گیرند، ضمن اینکه جزو آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری قزوین نیز به شمار میروند.
مسجد جامع کبیر از مهمترین مساجد 4 ایوانی ایران است
سلیمانی در ادامه به معرفی مساجد شاخص قزوین پرداخت و گفت: مسجد جامع کبیر در زمره مهمترین مساجد 4 ایوانی ایران است و جزو مساجد کهن ایران به شمار می‌آید که البته در دوره‌های مختلف گسترش یافته و دچار تغییراتی شده است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: در زمان حمله مغول، مردم به مسجد جامع کبیر پناه بردند و متاسفانه مسجد مورد حمله متجاوزان مغول قرار گرفت و بخشی از آن به آتش کشیده شد و شماری از مردم قزوین هم در این مسجد به شهادت رسیدند.
وی عنوان کرد: این مسجد هم اکنون دارای دو درب شرقی و غربی است اما امام رافعی صاحب التدوین ذکر می‌کند که در گذشته مسجد جامع دارای درهای متعددی بوده است.
این پژوهشگر تاریخ اضافه کرد: ایوان جنوبی مسجد جامع از بناهای دوره شاه عباس است که حدود 1052 تا 1077 بنا شده است، این مسجد در ادوار مختلف تغییرات فراوانی کرده اما در کنار این مسجد، در گذشته مدرسه، کتابخانه، مرکز درمانی و دارالایتام نیز وجود داشته و در واقع به عنوان یک مرکز جامع مذهبی، علمی، فرهنگی و اجتماعی فعال بوده است.
مسجد حیدریه در زمره نفیس‌ترین آثار تاریخی کشور است
سلیمانی یادآور شد: مسجد حیدریه نیز از دیگر مسجد شاخص قزوین است که به لحاظ نوع کچ‌بری، آجرتراش‌ها و کتیبه در زمره نفیس‌ترین آثار تاریخی ایران است؛ گرچه آسیب‌های فراوانی در دوره‌های مختلف به این مسجد وارد شده و گنبد مسجد از بین رفته است و امروز از این مسجد فقط شبستان اصلی آن باقیمانده است.
وی در معرفی مسجد النبی نیز بیان کرد: مسجدالنبی یا مسجد سلطانی مربوط به دوره فتحعلی شاه قاجار است و در زمره مساجد 4 ایوانی بزرگ ایران بوده و داری سه در است و در اصلی آن در شمالی بوده و در غربی به بازار مسگرها باز می‌شود؛ همچنین دارای درب غربی و شرقی است.
ضرورت اهتمام مسئولان در حفظ مساجد و مدارس علمیه تاریخی قزوین
این پژوهشگر تاریخ معاصر ایران تصریح کرد: به مسئولان مربوطه توصیه می‌کنم مساجد و مدارس علمیه تاریخی قزوین را بیش از گذشته مورد توجه قرار دهند و در حفظ این آثار به عنوان بخشی از هویت دیرینه فرهنگی، مذهبی و علمی کهن شهر قزوین بکوشند؛ هم‌چنان‌که لازم است در مرمت و احیای برخی از مدارس علمی قزوین به‌ویژه مدرسه ابراهیمیه اهتمام ویژه نمایند.
سلیمانی در پایان خاطرنشان کرد: نوروز امسال، درهای مدارس و برخی از مساجد تاریخی قزوین به روی گردشگران بسته بود، در حالی که انتظار می‌رفت مسئولان ذیربط با انجام هماهنگی با حوزه علمیه قزوین، زمینه بازدید گردشگران از این آثار تاریخی را فراهم می‌کردند اما متاسفانه چنین اتفاقی نیفتاد.
انتهای خبر/7003
دیدگاه ها