قلعه الموت از جاذبههای گردشگری قزوین و یکی از مهمترین قلعههای تاریخی ایران است که محلی ایدئال برای علاقهمندان به تاریخ و باستانشناسی به حساب میآید. این قلعه در قرن پنج هجری قمری مقر حسن صباح، بنیانگذار دولت اسماعیلیان و مخالف سلجوقیان بود که بهدلیل فعالیتهای نظامی او شهرت زیادی پیدا کرد. قلعه الموت نهتنها یک جاذبه تاریخی دیدنی است؛ بلکه طبیعت زیبایی دارد که میتواند برای هر گردشگری جذاب باشد. فقط کسانی میتوانند سحرآمیز بودن این قلعه را درک کنند که از پلههای الموت بالا بروند و سختی راه را بچشند. در ادامه این مقاله از کجارو با قلعه الموت بیشتر آشنا خواهید شد.
در تاریخ ایران نام الموت با فرقه اسماعیلیه و حسن صباح بهعنوان رییس آن گره خورده است و گفته میشود که حسن صباح برای ۳۵ سال در قلعه الموت زندگی میکرد و به امور رهبری میپرداخت. طبق اسناد تاریخی، در عصر صفوی از این قلعه برای زندان استفاده میشد؛ هرچند کاوشهای باستانشناسی نشان میدهد که این محل فقط زندان نبوده و محل زندگی افرادی با مرتبه اجتماعی خاصی بوده است.
قلعه الموت که مساحتی بالغ بر ۲۰ هزار متر مربع دارد، در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. قلعه بالای صخرهای سنگی قرار دارد که برای رفاه گردشگران، پلههایی سنگی در مسیر ورودی آن تعبیه شده است.
اکثر گردشگران با رسیدن به ورودی قلعه، برای استراحت روی زمین یا سکوها مینشینند. تابلویی در این محل وجود دارد که ضمن معرفی حسن صباح، آن را خداوندگار الموت نامیده است. کل قلعه را با سقفهای برزنتی پوشاندهاند و در برخی بخشها توضیحاتی ارائه شده؛ هرچند ورود به قسمتهای درونی قلعه ممنوع است.
با توجه قرارگیری قلعه در ارتفاع بالا و چشمانداز زیبای اطراف آن، گردشگران حسابی به عکاسی مشغول میشوند و در جاهایی که نمای بهتری دارد، به نوبت عکس میگیرند. از بالای قلعه الموت میتوان شاهد دشت وسیع گازرخان، دره الموت و رودخانه اندج بود.
از آنجا که گردشگران سختی زیادی را برای بالا آمدن از کوه تحمل کردهاند، علاوه بر استراحت در جاهای مختلف قلعه، از هوای خوب و منظرههای اطراف نهایت لذت را میبرند. انتقاداتی هم از مدیریت این قلعه دارند که چرا از این فضای تاریخی برای جذب گردشگر بیشتر استفاده نمیشود و فکری به حال گذاشتن تلهکابین نشده است؟
قلعه الموت بر فراز صخرهای بلند به ارتفاع ۲,۱۶۳ متر از سطح دریا در شمال شرق روستای گازرخان در منطقه الموت قزوین قرار دارد و برای دسترسی به آن مسیری پرپیچوخم در پیش دارید که بیش از یک ساعت طول میکشد؛ هرچند در فصل بهار چشمانداز بسیار زیبایی دارد. علاوه بر این، باید از پلههای مسیر این صخره صعبالعبور بالا بروید تا پس از حدود ۴۵ دقیقه کوهپیمایی بتوانید از این سازه تاریخی بازدید کنید.
فاصله قلعه الموت تا تهران حدود ۲۴۰ کیلومتر است که چهار ساعت طول میکشد و اگر به قزوین رفته باشید، مسافتی ۱۰۵ کیلومتری را پیش رو دارید که ۲٫۵ ساعت در راه خواهید بود؛ در نهایت هم میتوانید به این قلعه تاریخی صعود کنید که سالهای سال است همچون نگینی بر فراز کوه میدرخشد.
قلعه الموت از هر چهار طرف مشرف به پرتگاه است و بهخاطر ساختار دفاعیاش، تنها ورودی آن در انتهای ضلع شمال شرقی قرار دارد. در آن روزگار با حفر خندق و ساخت برج دیدهبانی از قلعه محافظت میکردند.
اگر از تهران راهی قلعه الموت هستید، باید از طریق آزادراه کرج-قزوین، به سمت شهر قزوین بروید نرسیده به قزوین، مسیر فرعی الموت را خواهید دید که با نزدیکترین شهر یعنی معلم کلایه، ۸۵ کیلومتر فاصله دارد؛ این مسیر بسیار صعبالعبور و کوهستانی است، بهطوری که به گفته مردم بومی برخی مسافران برای طی این مسیر ۱٫۵ ساعته حتی تا چهار ساعت هم در راه هستند.
در ۱۰ کیلومتری معلمکلایه، یک مسیر فرعی بهسمت دریاچه «اوان» وجود دارد که از جاهای دیدنی استان قزوین است و گردشگران علاوه بر شنا و قایقسواری میتوانند در این محل کمپ بزنند. برای رسیدن به قلعه تاریخی الموت، ۱۰ کیلومتر پس از معلمکلایه به دو راهی گرمارود و الموت میرسید. جاده الموت با وجود همه زیباییهایش که بخشی جنگلی و بقیه کوهستانی است، مسیر پرپیچوخمی دارد.
در تاریخ آمده است که حسن صباح وقتی از دربار ملکشاه سلجوقی طرد میشود، برای فراگیری اصول مذهب اسماعیلیه به مصر میرود. او پس از بازگشت به ایران، سراسر کشور را زیر پا میگذارد تا محل مناسبی برای فعالیتهایش پیدا کند که در نهایت منطقه الموت را انتخاب میکند. در مورد زمان ساخت قلعه روایات مختلفی وجود دارد؛ هرچند میتوان آن را متعلق به ابتدای دوره اسلامی دانست. گفته میشود وقتی حسن صباح این قلعه را تصرف کرد، بهای آن به مبلغ سه هزار دینار طلا را به حاکم رانده شدهاش داد.
حمدالله مستوفی راجع به قلعه الموت گفته است:
حسن صباح در سال ۴۸۶ هجری قمری این قلعه را تصرف کرد و اکنون «دژ حسن صباح» نیز نامیده میشود. عمده شهرت دژ بهعلت فعالیتهای نظامی-امنیتی حسن صباح در آن بوده است.
در سال ۶۵۴ هجری قمری، هلاکوخان مغول این قلعه را تصرف میکند و متعاقبا با آتش زدن کتابخانه آن، این دژ مستحکم را از رونق میاندازد و به تبعیدگاه تبدیل میکند. بعدها عدهای از پیروان اسماعیلیه مجددا قلعه را تصرف کردند؛ هرچند زیاد دوام نیاوردند. در عصر صفویه در این محل ساخت و سازهایی انجام و به زندان حکومتی تبدیل شد.
تسخیر قلعه الموت به دست مغولان از کتاب جامع التواریخ
در زمان قاجار نیز قلعه الموت مورد تخریب قرار گرفت و از آجرهای آن برای ساختوساز استفاده شد. حفاریهای انجامشده برای پیدا کردن گنج نیز آن را به نابودی کشاند و میتوان گفت که حوادث طبیعی و غیرطبیعی متعدد دست به دست هم دادند تا آثار باقیمانده از این قلعه بسیار کم باشد. جالب است بدانید که باستانشناسان پیشتر فکر میکردند که اینجا فقط یک زندان بوده است؛ اما بهتدریج نشانههایی از زندگی افراد سرشناس و مقامهای عالیرتبه جامعه در این مکان پیدا شد.
به باور کارشناسان، وجود بناهای ارزشمند با تزیینات کاشیکاری در این محل احتمالا مربوط به آرامگاه حسن صباح است و پیروان او سعی داشتند که آن را بازسازی کنند. مضاف بر اینکه باستانشناسان توانستهاند بیش از ۱۰۰ هزار قطعه سفال از این منطقه کشف کنند.