منطقه حفاظت شده باشگل

منطقه باشگل در تاریخ ۱۳۶۸/۵/۱ هنگامی که جمعیت گوسفند وحشی (قوچ و میش) آن به شدت کاهش یافته و حدود ۲۰ راس گزارش شده بود، توسط سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه شکار و تیر اندازی ممنوع معرفی گردید. با افزایش امنیت و جمعیت گونه ها، به منظور ارتقای سطح امنیت زیستگاهی و حفاظت از تنوع زیستی منطقه، طی مصوبه شماره ۱۵۱ شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیر بنائی دولت) مورخ ۱۳۷۵/۱۱/۲۷ با مساحت ۲۵۳۴۴ هکتار بعنوان منطقه حفاظت شده باشگل به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است.

منطقه حفاظت شده باشگل در فاصله ۸ کیلومتری شمال غربی شهر تاکستان در حد فاصل شهرهای تاکستان و ابهر در دامنه‌ جنوبی رشته کوه البرز مرکزی واقع شده است و با منطقه شکار ممنوع خراسانلو واقع در استان زنجان همجوار است. حدود منطقه از شمال به روستاهای آقبلاغ و تاکند، از جهت غرب به روستاهای مهین و جرندق، از جهت شرق به روستاهای آقچه کند و علنقیه و از جهت جنوب به روستاهای قره باغ و حسین آباد محدود می گردد.

توپوگرافی:

سیمای توپوگرافی منطقه حفاظت شده باشگل شامل کوهستانی، تپه ماهوری و اندکی هم دشتی متشکل از کوه‌های نیمه مرتفع و تپه ماهورهایی با شیب ملایم است. در باشگل ۱۳ کوه وجود دارد که بخشی از رشته کوه‌های البرز هستند. کوه بانچال با ارتفاع ۲۱۲۸ متر مرتفع ترین کوه منطقه محسوب میشود. همچنین دره های قلعه سرهنگ (قره داش)، شنین و برخه که از کوه بانچال واقع در بخش شمالی این منطقه منشعب شده و در تمام آنها چشمه‌های دایمی جریان دارد، دره‌های اصلی این منطقه را تشکیل می دهند.

جاذبه های اکوتوریستی:

یکی از قابلیت های بارز منطقه حفاظت شده باشگل به لحاظ دارا بودن فون و فلور غنی، استفاده علمی از گونه های گیاهی و جانوری با ارزش آن است که در یک ذخیره گاه ژنتیکی مطمئن تحت حفاظت قرار دارند. استفاده متعدد دانشجویان و جوامع علمی از منطقه دلیلی بر این ادعاست. منطقه حفاظت شده باشگل دارای چشم اندازهای طبیعی بی نظیری از زیستگاههای کوهستانی، تپه ماهوری و دشتی است که در فصول مختلف دیدنی است. رویش یکپارچه شقایق در برخی نواحی منطقه در فصل بهار بسیار اعجاب انگیز است. وجود تمامی این عوامل در کنار اثر باستانی قیز قلعه، نشان دهنده قابلیت بالای منطقه در جذب اکوتوریسم می باشد.

اقتصاد روستائیان منطقه بیشتر متکی به کشاورزی دیم، باغداری و دامداری گوسفند و بز می باشد.

پوشش گیاهی:

پوشش گیاهی منطقه حفاظت شده باشگل از نظر فرم رویشی در منطقه ایران – تورانی واقع گردیده است. گیاهان این منطقه بسیار متنوع و ارزشمند بوده و از نقطه نظر دارویی، علوفه ای و ژنتیکی حائز اهمیت می باشند. تاکنون مطالعه کاملی از تنوع گونه های گیاهی این منطقه صورت نگرفته است اما بر اساس اطلاعات منتشره چهار تیپ گیاهی متمایز از هم در منطقه وجود دارد که عبارتند از:

۱- Hulthemia persica / Bromus tomentellus: این تیپ گیاهی وسعتی در حدود ۱۱۰۵۶ هکتار را در منطقه به خود اختصاص داده است. علف‌چمن، کنگر، هویج وحشی، گل ماهور، انواع گل گندم، بروموس، فلومیس و آویشن از دیگر گونه‌های گیاهی همراه این تیپ می‌باشند.

۲-  Astragalus microcephalus / Poa bulbosa: این تیپ در منطقه حدود ۳۵۲۷ هکتار وسعت دارد و گونه‌های گل ماهور، هویج وحشی، آویشن، علف چمن، انواع گل گندم و شیرین بیان از گونه های همراه این تیپ هستند.

۳-  Agropyron libanoticum / Astragalus microcephalus / Stipa barbata: این تیپ گیاهی در منطقه حدود ۳۴۹۷ هکتار مساحت دارد و درختان ارس، درختچه‌های بادام کوهی و بنه، گل ماهور، علف چمن، شقایق، بومادران، یونجه، هویج وحشی و آویشن از گونه های همراه این تیپ می‌باشند.

۴- Pistacia mutica: تیپ بنه (پسته وحشی) به صورت یک توده جنگلی با مساحت حدود ۹۱ هکتار در جنوب شرقی منطقه در محدوده روستای قازانداغی و ۱۸۷ هکتار پراکنده (مجموعا ۲۷۹ هکتار) مشاهده می‌شود. گونه‌های همراه این تیپ عبارتند از: افدرا، انواع گون، شیر خشت، آلو کوهی، بادام کوهی و ریش بز

از تیره های گیاهی غالب در منطقه حفاظت شده باشگل، تیره‌ های کمپوزیته، لگومینوزه، گرامینه، چتریان و هفت بند را می توان نام برد. تعدادی از گیاهان منطقه هم مانند بومادران، خارشتر و قدومه دارای ارزش دارویی می باشند. گونه های درختی اقاقیا، بید، تبریزی، زبان گنجشک، سنجد و بادام نیز در منطقه حفاظت شده باشگل مشاهده می شوند.

پاسگاه سرمحیط بانی جرندق در ضلع غربی منطقه در کنار جاده ضیاء آباد - نیکویه و پاسگاه محیط بانی شنین در روستای شنین در قسمت جنوب شرقی منطقه می باشد. یک برجک نگهبانی نیز در داخل منطقه امن در شمال روستای ینگجه قرار دارد.

گونه های شاخص جانوری:

منطقه حفاظت شده باشگل قلمرو زیستی گسترده ای از گونه های وحشی با ارزش می باشد و به دلیل موقعیت جغرافیایی و دارا بودن منابع اکولوژیکی از تنوع جانوری قابل توجهی برخوردار است که محافظت و حراست از آنها نقش عمده و اساسی را در حفظ ارزش های ژنتیکی، تعادل بوم شناختی و اکوتوریسم خواهد داشت.

پستانداران: تاکنون ۱۳ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته و ۶ خانواده و ۱۲ جنس در منطقه حفاظت شده باشگل شناسایی شده است.

گوسفند وحشی (قوچ و میش) و آهو از گونه های شاخص منطقه محسوب می شوند. گوسفند وحشی منطقه باشگل از نژاد ارمنی (Ovis orientalis gmelini) است. هرچند قوچ هایی که در جمعیت زمستانه دیده می شوند متفات بنظر می رسند که این می تواند فرضیه هیبریدی بودن برخی از گوسفندهای وحشی منطقه را مطرح نماید که نیاز به مطالعه و بررسی دارد و دلیل آن دامنه گسترش جغرافیایی نژاد البرزی و ارمنی است که در گذشته به همین منطقه ختم می گردید. تفاوت جمعیت زمستانه و تابستانه گوسفند وحشی در منطقه مبین وجود مهاجرت منطقه ای قوچ و میش است به نحوی که در فصول گرم از منطقه باشگل خارج شده و به ارتفاعات فیله ورین و مغول آباد (استان زنجان) در غرب منطقه باشگل مهاجرت نموده و زمستان ها به منطقه باز میگردند.

آهو (Gazella subgutturosa) یکی دیگر از گونه های مهم و تحت حفاظت منطقه محسوب می شود که در حال حاضر جمعیت اندکی از آن در منطقه حفاظت شده باشگل در قسمت های دشتی جنوب منطقه که بیشتر آن اراضی زراعی است مشاهده می شود.

در بین گوشتخواران، کفتار شاخص ترین گونه ای است که در منطقه امن حفاظت شده باشگل زادآوری دارد.

گرگ، روباه قرمز، شغال، گراز، خرگوش، تشی و سمور سنگی معمولی از دیگر پستانداران منطقه حفاظت شده باشگل میباشند.

پرندگان: هر چند تاکنون مطالعه دقیقی در زمینه شناسایی پرندگان منطقه حفاظت شده باشگل صورت نگرفته است اما برخی از پرندگان خاص مناطق دشتی و کوهستانی در این منطقه به صورت مهاجر و یا بومی مشاهده می شوند. تاکنون ۳۶ گونه پرنده متعلق به ۸ راسته و ۲۰ خانواده در این منطقه شناسایی شده است.

مهمترین این گونه ها عبارتند از: عقاب طلایی، سار گپه معمولی، سارگپه پا بلند، پیغو، قرقی، دلیجه، لیل، کبک، کبک چیل، بلدرچین، باقرقره شکم سیاه، کبوتر چاهی، کوکوی معمولی، شاه بوف، جغد کوچک، شبگرد، زنبورخوار معمولی، سبز قبا، هدهد، چکاوک آسمانی، چلچله، دم جنبانک ابلق و خاکستری، سنگ چشم خاکستری، چکچک بیابانی، توکای سیاه، توکای باغی، کمرکولی کوچک، زردپره سرسیاه، زردپره مزرعه، سهره جنگلی، سهره معمولی، سار، کلاغ ابلق، کلاغ سیاه و زاغی