۰۹/رمضان/۱۴۴۵

-

۱۴۰۲/۱۲/۲۹ سه شنبه

صبح قزوین نوروز خوانی و کوسه گلین؛ فرهنگی که رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد
کد خبر: ۲۷۳۳۶۶ نویسنده: فاطمه نوری تاریخ انتشار: ۱۳۹۶/۱۲/۲۸ ساعت: ۷:۲۶ ↗ لینک کوتاه

آداب و رسوم قزوین در عید نوروز؛

نوروز خوانی و کوسه گلین؛ فرهنگی که رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد

نوروز، این رسم ایرانی که سال‌هاست نوید سالی تازه را می‌دهد از تعطیلات عید و شیرینی‌هایش که بگذریم باید طی مراسم خاصی به استقبال کهن ترین جشن به جا مانده از ایران باستان رفت و آمدنش را گرامیداشت.

نوروز خوانی و کوسه گلین؛ فرهنگی که رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد
به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر صبح قزوین؛_____فاطمه نوری.

چیزی به تمام شدن برگ‌های تقویم نمانده است و سال روزهای پایانی خود را تجربه می‌کند. بهار کم کم نزدیک می‌شود و زمان برگزاری بزرگترین جشن ایرانیان، نوروز باستانی، فرا می‌رسد.

با برچیده شدن بساط ننه سرما، کم کم طبیعت جانی تازه می‌گیرد و آغوشش گرم تر و گرم تر می‌شود. نزدیک شدن به نوروز آن قدر آشکار و واضح است که برای فهمیدنش نیازی به لمس ورق‌های تقویم و شمردن روزهای سپری شده نداریم، کافیست نگاهی به اطراف مان بیندازیم تا نشانه‌های آن را ببینیم.

ساکنان شهرهای بزرگ با شلوغ شدن خیابان‌ها و ماندن در ترافیک آخر سال این اتفاق را به خوبی حس می‌کنند. بازارها مملو از جمعیت می‌شود و کار مغازه داران رونق می‌گیرد. همه چیز رنگ تازه ای به خود می‌گیرد و با یک نفس عمیق به راحتی می‌توان بوی بهار و نوروز را استشمام کرد.

نوروز، این رسم ایرانی که سال‌هاست نوید سالی تازه را می‌دهد، با نزدیک شدنش همه مردم را به تکاپو می‌اندازد.

از تعطیلات عید و شیرینی‌هایش که بگذریم باید طی مراسم خاصی به استقبال کهن ترین جشن به جا مانده از ایران باستان رفت و آمدنش را گرامیداشت. همه ما کم و بیش با این مراسم و آداب استقبال از نوروز آشنایی داریم؛ اما بیشتر شکل امروزی آن را می‌شناسیم.

در این میان بهتر است به قدیم ترها هم سری بزنیم و ببینیم پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های این سرزمین در روزهای پایانی سال چه می‌کردند و چه اتفاقاتی را در کوچه و خیابان شاهد بودند.
 
امروزه همه با نزدیک شدن به سال نو به کارهای خاصی مشغول می‌شوند که همگی آنها از گذشته‌های دور به یادگار مانده اند.

خانه تکانی، زدودن آلودگی‌ها
اواسط بهمن که از راه می‌رسد کم کم ذهن خانم خانه به شستن، تمیز کردن، وسایل نو خریدن، تعمیر کردن ابزارها، شستن فرش‌ها و لباس‌ها مشغول می‌شود تا به جان آلودگی‌های خانه بیفتد.

طبق رسم دیرین، برنامه ریزی برای خانه تکانی را خانم خانه برعهده می‌گیرد؛ اما کسی نباید از زیر کار در برود و این مراسم مشارکت همه اعضای خانواده را می‌طلبد. معمولا بسته به بزرگی خانه و حساسیت ساکنان آن به نظافت، بین سه تا چهار هفته طول می‌کشد تا خانه تمیز و برای ورود به سال نو آماده شود.

دلیل این خانه تکانی چیست؟
در ایران باستان اعتقاد بر این بود که نباید هیچ گونه آلودگی از سال پیش، بر جسم و جان خانه باقی بماند و باید سال نو در محیط پاکیزه برای اعضای خانواده آغاز شود.

بهتر است در این میان فراموش نکنیم که خانه تنها یک نمود بیرونی از زندگی ماست و آنچه اهمیت دارد این است که با دلی پاک و عاری از هر گونه کینه و نفرت به استقبال عید نوروز برویم.

سالی بشد از دست در ایام جوانی/نوروز رسید و تو همینی که همانی!

گیرم که به رسم همگان خانه تکاندی!/پس کی دل افسرده خود را بتکانی؟

خریدهای نوروزی، آماده شدن برای عید
با آغاز ماه اسفند بازارها و مراکز خرید رنگ دیگری به خود می‌گیرند. همهمه ای در بازارها و خیابان‌ها برپا می‌شود و بساط دست فروشان در همه جا به چشم می‌خورد.

هرکس بسته به وسع مالی خود سعی می‌کند تکه ای لباس نو بخرد و وسایل پذیرایی از مهمانان عید نوروز را آماده کند. در این میان بسیاری به فکر نو کردن وسایل زندگی شان می‌افتند و دوست دارند با ورود به سال نو تعدادی لوازم نو نیز در خانه داشته باشند.

آجیل، میوه و شیرینی هم قسمت‌های خوشمزه این خرید هستند که در بخش پایانی از فهرست خریدهای نوروزی قرار دارند و معمولا دیرتر از همه اقلام دیگر تهیه می‌شوند.
 
کاشتن سبزه
سبزه کهن ترین و بارز ترین نمادی است که بر سر سفره هفت سین قرار می‌دهیم؛ هنوز هم بسیاری در خانه‌هایشان رسم سبزه سبز کردن را انجام می‌دهند و ده روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ دانه‌هایی چون گندم، عدس، ماش را سبز می‌کنند تا بر سر سفره هفت سین قرار گیرد.
 

چهارشنبه سوری یا کله چهارشنبه
مراسم کله چهارشنبه یکی از آداب و رسوم قدیمی و پرنشاط مردم قزوین به شمار می‌رود که در نقاط دیگر کشور نیز مرسوم است، در جشن کله چهارشنبه برنامه‌ها و بازی‌های بسیار متنوع‌ای انجام می‌شود که از جمله آن می‌توان به قاشق‌زنی، بخت‌گشایی، فالگوش‌نشینی، کوزه شکستن و فال گرفتن اشاره کرد.

چهارشنبه آخر هرسال خانواده‌های قزوینی کنار یکدیگر جمع می‌شوند و با برپا کردن آتش به جشن ‌می‌گیرند.
 
سمنو پزان
سمنو پزان از آیین و سنت‌های بسیار اصیل قزوین به شمار می‌رود، این مراسم توسط بانوان به صورت گروهی و دسته جمعی انجام می‌شود، مراسم سمنو پزان به دلیل مدت زمانی که برای پخت سمنو طول می‌کشد سرشار از اعتقادات معنوی و مذهبی است، بانوان قزوینی در این مراسم علاوه بر پخت سمنو مجلس دعا خوانی و روزه نیز برپا می کنند.
 

نوروز خوانی و کوسه گلین
نوروز خوانی و کوسه گلین از دیگر آداب و رسوم مردم قزوین در نزدیکی ایام عید نوروز است، نوروز خوانی و کوسه گلین به مراسمی گفته می‌شود که در آن تعدادی از افراد از روستا‌ها به شهر می‌آیند.

نوروزی خوان‌ها بیشتر از اهالی روستاهای منطقه 'الموت' و دسته‌های دو تا چهار نفره، در کوچه و خیابان به راه می‌افتند و ترانه‌های کوتاه با مضمون سال نو می‌خوانند و از این طریق از مردم شهر مژدگانی فرا رسیدن بهار را دریافت می‌کنند، به مراسم نوروز‌خوانی، نوروز نثار یا نوروزنو سال نیز گفته می‌شود.

در مراسم نوروز‌خوانی افرادی با جامه سرخ، کلاه بوقی، چهره ‌سیاه کرده و زنگوله به پا به محله‌های مختلف قزوین رفته و با دست افشانی، پایکوبی و ترانه‌خوانی مژده رسیدن بهار را به قزوینیان می‌دهند، مردم قزوین بخشیدن پول و شیرینی به آنان را خوش‌شگون دانسته و از آن‌ها با دادن هدایایی استقبال می‌کنند.

پنج شنبه آخر سال
یادکردن از رفتگان یکی دیگر از مراسم استقبال از نوروز است که از دیرباز میان مردم رواج دارد.

این مراسم برای آنهایی که به تازگی و در طول سال گذشته عزیزی را از دست داده اند، رنگ و بوی دیگری دارد و از اهمیت خاصی برخوردار است.حتا برخی سبزه و وسایل هفت سین یا نمادهایی از نوروز را بر مزار رفتگان می نهند تا روح آنها را در شادی این جشن سهیم کنند.

برای آنکه سال با حال و هوایی معنوی خاتمه یابد، به جز زیارت اهل قبور، رفتن به زیارتگاه‌ها و امامزاده‌ها و مزار شهدا نیز در این روز انجام می‌شود و اماکن متبرکه را مملو از جمعیت می‌کند.

آماده سازی وسایل هفت سین
سفره هفت سین مهم ترین نماد نوروز است که در خانه‌ها برپا می‌شود. از دیرباز این سفره رنگین، ۷ روییدنی و خوراکی که با حرف "سین" شروع می شوند را در خود جای داده است: سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر،سرکه و سمنو.

علاوه بر این خوراکی‌ها، قرآن، آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی قرمز، نان و سبزی، گلاب، گل، سکه نیز بر سر این سفره قرار می‌گیرند.

برای برپایی این سفره باید مواد خوراکی آن خریداری شود و بقیه وسایل و عناصر آن نیز آماده باشد، مردم قزوین به گونه ای این سفره را می آرایند و سعی می‌کنند به بهترین شکل آن را آماده کنند.

یکی از آداب عید نوروز، جمع شدن تمام افراد خانواده بر سر سفره عید در لحظه تحویل سال نو است، موقع تحویل سال نو همه اهل خانه با لباس نو بر سر سفره می‌نشینند، مادر اسپند دود می‌کند، یکی از بچه‌ها شمع روشن میکند، پدر قرآن می‌خواند.

هر کدام از این آداب و رسوم عید، فلسفه خاص خود را دارد؛ مادر اسپند دود می‌کند برای دوری از چشم زخم حسود، با روشن کردن شمع، بر روشنایی خانه و زندگی تاکید می‌شود و از خانواده بزرگ افراد خانواده می‌خواهند تا در سال نو، خانه آنها را با شمع وجود پدر و مادر نورانی کند؛ قرآن خوانده می‌شود تا در آغاز سال نو دل‌ها به سوی خداوند بزرگ سوق داده شود و از صاحب قرآن خواسته شود که در این سال جدید نیز یار و مددکار اهل خانه باشد، حضور ثابت و گسترده قرآن نه تنها در سفر عید بلکه در تمام آداب اجتماعی نوروز نشان از مردم ایران زمین توجه به قرآن دارد و قرائت قرآن و بوسیدن آن در ساعات تحویل سال از جمله آداب سال تحویل است.

بر سر سفره عید، سکه، برنج، آب، ماهی قرمز، آیینه نیز دیده می‌شود که سکه نشان از خیر و برکت و رفاه؛ برنج، نشانی از خیر و برکت و فراوانی؛ آب، نشان صافی و پاکی و روشنایی و گشایش کار؛ ماهی قرمز، شگون دارد؛ آیینه، برای رفع کدورت و نشانی ازصفا و پاکی و یکرنگی است.

افراد خانواده بعد از تحویل سال نو با هم روبوسی کرده و عید را به هم تبریک می‌گویند و برای هم سال خوب و پربرکتی را آرزو می‌کنند.

دعای تحویل سال نو یکی دیگر از آداب عید نوروز
مجلسی در کتاب زادالمعاد در خصوص دعای سال نو روایت می‌کند که در وقت تحویل سال این دعا را بسیار بخوانید:« یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال.»

علامه مجلسی(ره) همچنین خواندن این دعا را در نوروز مناسب دانسته است:
«اللهم هذه سنه جدیده و انت ملک قدیم اسإلک خیرها و خیرمافیها و اعوذبک من شرها و شرمافیها و استلفیک موونتها و شغلها یا ذالجلال و الاکرام. ؛ بارالها! این سال جدید است و تو خدایی ازلی و قدیم هستی. خیر این سال و خیر آنچه را در این سال پیش می آید، از تو خواستارم و از شر این سال و شرآنچه در این سال پیش خواهد آمد، به تو پناه می‌برم.
 
خوردن رشته پلو و ماهی، طعم تازگی و نشاط
به شب پیش از سال تحویل شب عرفه می‌گویند و در طی آن از خانه‌ها، بوی پلو، سیر تازه و ماهی به مشام می‌رسد.

در قدیم، آنهایی که توانمندتر بودند برنج، روغن، ماهی و تخم مرغ برای مستمندان تهیه می‌کردند تا آنها نیز بتوانند از این شب بهره ببرند.
 

از دیگر رسوم، مردم قزوین پختن رشته‌پلو در شب عید است، یعنی همان روز که سال تحویل شد، اولین غذایی که می‌پزند، رشته‌پلو است و بر این باورند که رشته‌ی کار از دست‌شان در نمی‌رود. حتی برخی معتقدند عمر آن‌ها مانند رشته دراز می‌شود. 

غذاهای سنتی قزوین هم ‌زمان با فرا رسیدن ایام نوروز با رونقی بی‌سابقه توسط اهالی استان روبرو می‌شوند.
 
استان قزوین نیز مانند سایر مناطق کشور دارای انواع غذاهای سنتی و محلی است که برخی از آن‌ها در مناسبت‌های ویژه و تعدادی نیز به شکل عادی در طول سال تهیه می‌شود.

از انواع غذاهای سنتی قزوین می‌توان از قیمه نثار، یتیمچه، دیماج نام برد.

برخی از غذاها مانند «قیمه نثار» كه در میهمانی‌های رسمی و عروسی‌ها تهیه می‌شود و گاهی هم شیرین‌پلو جای آن را می‌گیرد.

"قیمه" در مجالس عزا، «دم‌کباب» یا «قیمه آب‌دار» در هنگامی‌که زوار از زیارت بازمی‌گردند، «دیماج» برای روز پنجاه به در، «خاگینه» برای عروس و داماد در صبح روز پاتختی، «رشته‌پلو با ماهی» برای شب عید نوروز، «سبزی‌پلو و ماهی‌دودی» برای شب چهارشنبه‌سوری و روز سیزده به در، «کله‌پاچه» برای افطار روز بیست و هفتم ماه رمضان (روز قتل ابن ملجم) و «آش شعله قلمكار» كه معمولاً در روز بیست و هشتم صفر به‌صورت نذری امام حسن مجتبی(ع) پخته می‌شود.

باقلوا
باقلوا از شیرینی‌های خوشمزه قزوین است که در انواع مختلف تهیه و طبخ می‌شود و درواقع گل سرسبد تمامی شیرینی‌های سنتی این استان را از آن خودکرده است که در انواع باقلوای سه رنگ یا لوزی و باقلوای گل یا پیچ تهیه و طبخ می‌شود.

شاید باقلوا یکی از گران‌ترین خوراکی‌هایی باشد که توسط مردم استان قزوین تهیه می‌شود چراکه در تدارک آن از پسته، بادام، خاک قند، پودر هل، آرد، شربت قوام آمده، زعفران، گلاب، زرده‌ تخم‌مرغ و شیر استفاده می‌شود.

معمولاً این شیرینی خوشمزه و محبوب را برای پذیرایی از میهمانان، در ایام دیدوبازدید نوروز و مراسم ازدواج جوانان تهیه می‌کنند.

سیزده بدر
یکی دیگر از آداب عید نوروز اجرای مراسم سیزده بدر است، سیزده بدر در میان ایرانیان از دیر باز امری بسیار جدی بوده است که همواره با برپایی مراسمی خاص همراه بوده است.

از آن جمله می‌توان به غذاهایی که مردم به طور سنتی در روز سیزده به درمی‌خوردند اشاره کرد. خوردن کاهو سکنجبین و چغاله بادام از خوردنی‌های مرسوم عصر سیزده به در است.

پنجاه بدر
مراسم سنتی پنجاه بدر چیزی شبیه همان سیزده به در است که البته به آن اندازه شناخته شده نیست؛ اما در میان مردم قزوین هنوز هم پابرجاست.

قزوینی‌ها در این روز که به عبارتی پنجاهمین روز از سال جدید است، از خانه بیرون می‌زنند و به دامان طبیعت می‌روند تا از خداوند به خاطر نعمت‌هایش تشکر کنند.

آنها در نوزدهمین روز از ماه اردیبهشت هر سال ابتدا به مصلای شهر می‌روند و دعا می کنند، بعد از آن به دل کوه و دشت می زنند و چند ساعتی را با اطرافیان خود می گذرانند. بنابراین، پنجاه بدر یک رسم دینی- آیینی است که هم با باورهای مذهبی مردم سر و کار دارد و هم با اعتقادات آیینی و سنتی شان.

اگر تا آن روز از سال باران خوبی آمده باشد مردم در مصلی نماز شکر هم بجا می‌آورند و از خداوند به خاطر نزول باران رحمت سپاسگزاری می‌کنند اما اگر سال کم بارانی باشد نماز استسقاء به جای می‌آورند و طلب باران رحمت می‌کنند.

این مراسم در بهترین روز فصل بهار از لحاظ آب و هوایی برگزار می‌شود و در واقع تجدید پیوندی دوباره با طبیعت است اما بیش از هر چیز به نظر می‌رسد ریشه ای تاریخی داشته باشد که عمر آن به دوران پیش از اسلام هم می‌رسد.

بیشتر قزوینی‌های اصیل در این مراسم غذای ساده و محلی به نام دُیماج درست می‌کنند که ترکیبی از نان محلی خشک شده، سبزی، گردو و پیازداغ و خیار است. علاوه بر این، قزوینی ها خوردن هندوانه، آجیل مشگل گشا و میوه را هم در این روز ضروری می دانند و بسیاری از کسانی که به پنجاه بدر می‌روند آش رشته را هم در برنامه عصرانه خود جای می دهند.

سخن آخر
نوروز مراسمی دیرینه و کهن است که باید برای استقبال از آن به بهترین شکل آماده باشیم تا این کهن جشن به بهترین شکل برگزار شود.
انتهای پیام/2005

دیدگاه ها

اخبار استان قزوین
اخبار ایران و جهان