به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر پایگاه خبری تحلیلی «صبح قزوین»، نوروز، آبستن آئین‌ها و سنت‌های دیرپایی است؛ سنت‌هایی که هر یک، نه فقط رنگ و بوی بهار و زایش دوباره طبیعت را با خود دارند که آمیخته با اعتقادات مذهبی و باورهای ملی و محلی نیز هستند.
راز ماندگاری نوروز را هم باید در همین آمیختگی و یکی شدن جستجو کرد، در سنت‌ها و آئینی که در جان مردمان این سرزمین ریشه دوانده و گذر زمانه نیز نتوانسته است نقش فراموشی بر آن‌ها بزند و این عید کهن را، در حافظه ایرانیان و پارسی‌زبانان کم‌رنگ سازد.
يكی از سنت‌هايی كه از ديرباز، به عنوان آئینی نوروزی در میان قزوينی‌ها مرسوم بوده و هست، رسم «سمنوپزان» است. آئينی كه هنوز هم در ميان اهالی قزوین، به‌ویژه ساکنان محله‌های قديمی اين شهر، نفس می‌کشد، این آئین در سال ۸۹ در فهرست ميراث معنوی کشور به‌ثبت رسيده است.
بسیاری از زنان قزوینی بر خود واجب می‌دانند در نیمه دوم اسفند هر سال خصوصاً 10 روز مانده به نوروز، با مهیا ساختن وسایل مورد نیاز، اقدام به پختن سمنو و برپایی مراسم سمنوپزان كنند.
سمنوپزان قزوین عجین شده با ذکر اهل بیت و یاد پروردگار
محمدحسن سلیمانی در گفتگو با خبرنگار فرهنگ و هنر صبح قزوین، اظهار کرد: سمنو در باور ایرانیان، نماد باروری گياهان و سمبل برکت، فراوانی و نيرومندی است و گرچه، یکی از هفت‌گانه‌های ثابت سفره هفت‌سین به شمار می‌رود، اما در قزوین، با نذر و نیاز خاص زنان عجین شده است.
وی افزود: نذر بانو فاطمه زهرا (س) به هنگام سمنوپزان، جلوه خاصی دارد، به‌ویژه امسال که این ایام با ماه مبارک رمضان هم پیوند خورده است.
این کارشناس مردم‌شناسی بیان کرد: مراسم سمنوپزان در قزوین با آداب خاصی همراه است، این آئین از آن رو که قزوینیان معتقدند، صاحب اصلی آن حضرت فاطمه زهرا(س) است، در فضایی آکنده از معنویت انجام می‌شود.
وی ادامه داد: بانوان قزوینی، برای پخت سمنو، در واپسین روزهای دهه دوم اسفند آستین همت خود را بالا زده و با استفاده از مرغوب‌ترین محصول گندم سال که توسط بانی مراسم و بستگان و همسایگان نذر می‌شود، مراحل پاک کردن گندم تا فرایند عمل‌آوری و پخش آن را با کار جمعی و مشارکتی انجام می‌دهند.
سلیمانی گفت: این فرایند با پاک کردن گندم و شستن آن آغاز شده و آبی که برای خیس کردن گندم استفاده می‌شود روزانه دوبار عوض می‌شود، با توجه به دمای هوا، گندم سه تا پنج روز جوانه می‌زند و سپس گندم جوانه زده، پیش از آن که به سبزی بزند را درون هاونگ‌دسته ریخته و آن‌قدر می‌کوبند تا به‌اصطلاح نرم شده و آب و به عبارتی شیره آن گرفته شود.
وی ادامه داد: پس از آن، مقداری آرد گندم را که باید دو برابر گندم مورد استفاده در شیره‌آوری باشد در سه مرحله تفت داده می‌شود و با شیره استخراج شده از جوانه گندم و آب مخلوط کرده تا مواد خام سمنو آماده شود.
کارشناس مردم‌شناسی تاکید کرد: بانی مراسم پخت سمنو و شخص نذرکننده، مواد و ابزار مورد نیاز را که اجاق، تیان «دیگ ته گرد» مسی بزرگ و اَسدام «کفگیر دسته بلند مسی» و... است را آماده می‌کند و با آغاز شامگاه، در حالی که بانوان شرکت‌کننده در این مراسم، وضو ساخته، با نام خدا و ذکر صلوات، دیگ‌ها بار گذاشته می‌شوند.
وی افزود: بعد از ريختن گندم‌ها در داخل تیان به تدريج آرد اضافه می‌شود و برای آنکه از ته گرفتن و خراب شدن سمنو جلوگیری شود، افرادی به صورت پيوسته محتويات داخل ديگ مسی را هم می‌زنند، در این مرحله تا زمان تغییر رنگ آن از رنگ شیری به قهوه‌ای، سمنو به مدت 24 ساعت با «اَسدام» یا کفگیر بلند هم زده می‌شود.
کار گروهی در سمنوپزان به زیباترین شکل دیده می‌شود سلیمانی با اشاره به طولانی بودن زمان پخت سمنو و فعالیت جمعی در این مراسم، بیان کرد: بانی همزمان با پخت سمنو با درست کردن یک نوع آش، از شرکت‌کنندگان در این آئین پذیرایی می‌کند، در مدتِ پخت، نزدیکان و همسایگان در زمان‌های مقرر با گل و شیرینی به محل پخت سمنو آمده و ضمن خواندن اذکاری بر شگون، برکت و معنویت مجلس می‌افزایند.
وی یادآور شد: صاحب‌خانه که نذردار اصلی و گاه طباخ سمنو است، اَسدام را با دو دست گرفته و چند بار سمنو را هم می‌زند و پس از آن بانوان حاضر در مراسم، یکایک همین کار را تکرار می‌کنند.
این قزوین‌پژوه اظهار کرد: فرستادن صلوات بر پیامبر(ص)، خواندن زیارت‌نامه حضرت زهرا (س) و دعای توسل بر شکوه و معنویت این سنت می‌افزاید و در این میان، یک نفر وظیفه پذیرایی از میهمانان و فرد دیگری نیز با ورود هر فردی به این جمع، مسئول دود کردن اسپند است، چرا که قزوینی‌ها بر این اعتقادند این آئین باید از هر نوع نظر بدی مصون بماند.
وی ادامه داد: در مراسم سمنوپزان، بستگان و همسایه‌هایی که دارای نذری بوده یا صاحب حاجتی هستند، نه تنها در تهیه گندم و آرد مورد نیاز پخت سمنو مشارکت می‌کنند بلکه در بعضی مواد افزودنی به سمنوی پخته شده مانند بادام، گردو و پسته نشکسته را که از شب قبل از آن به خوبی شسته شده است در اختیار بانی قرار می‌دهند تا در پایان کار به سمنو افزوده شود.
سلیمانی گفت: زمانی که سمنو به جوش آمد و به‌اصطلاح به غُل غُل افتاد، بانوانی که نذر اضافه کردن پسته یا بادام در دیگ سمنو را دارند، مواد نذر شده خود را در آن می‌ریزند و پس از افزودن مقدار متناسبی از آرد، دوباره آن را با صلوات هم می‌زنند و سپس کفگیر را به کنار گذاشته و سمنو را دم می‌گذارند.
وی ادامه داد: در حالی که، اَسدام را بر روی دیگ می‌گذارند، روی آن مجمعه مسی بزرگی قرار داده و درون این مجمعه، پارچه قرمز رنگی پهن می‌کنند و گلاب‌دانی پر از گلاب محمدی، سُرمه‌دان و یک ظرف شیرینی قرار داده و همگی از مطبخ خارج می‌شوند.
قزوینی‌ها مراسم سمنوپزان را نظرکرده حضرت زهرا (س) می‌دانند این کارشناس مردم‌شناسی خاطرنشان کرد: براساس باور قزوینیان، چون محل طبخ سمنو معطر به نماز و نذر حضرت فاطمه زهرا (س) بوده است، ایشان به این محل نظری خاص خواهند داشت و از این رو، هر آن‌چه در مطبخ است به‌ویژه سمنو، گلاب، شیرینی و سرمه تبرک خاصی خواهد یافت و باعث شگون و برکت سال نوی آنان خواهد شد.
وی اظهار کرد: در این آئین در صورت تصمیم بانی، پس از دم کردن سمنو، مراسم روضه‌خوانی برگزار شده و تعدادی از بانوان نیز تا سپیده‌دم بیدار مانده و دست به دعا بر می‌دارند و پیش از نماز صبح، نماز شب و نماز حاجت به جا می‌آورند.
سلیمانی افزود: حاجت‌مندان ضمن توسل به حضرت فاطمه زهرا (س) از خداوند حاجات خود را طلب کرده و تعهد می‌کنند در صورت برآورده شدن حاجات خود، سال آینده نیز در مراسم سمنوپزان مشارکت کرده یا خود بانی خیر باشند.
وی بیان کرد: صبح روز موعود با سلام و صلوات و قلب‌هایی مملو از حاجت، طی آئینی درِ دیگ سمنو برداشته می‌شود؛ سمنویی که طعم آن به شیرینی قند است و رنگ آن، به فندقی خوش رنگ می‌ماند را بین نذرکنندگان و بستگان و آشنایان توزیع می‌کنند.
این قزوین‌پژوه یادآور شد: در قزوین قدیم، برای توزیع سمنوی نذری نوروزی، آن را در کاسه‌های چینی که به «سنگی» معروف بود ریخته و داخل طبقی قرار می‌دادند و روی آن پارچه‌ای تمیز می‌انداختند، سپس کارگری طَبَق را بر سر می‌نهاد و با راهنمایی یکی از نزدیکان بانی مراسم، به درب بستگان و آشنایان می‌بردند.
وی گفت: در قزوین رسم است کسانی که بین آنان سمنو توزیع شده بود در عودت ظرف آن، شاخه نبات، شکر، شیرینی یا نقل ریخته و به بانی خیر بر می‌گرداند.
این کارشناس مردم‌شناسی با بیان اینکه به باور قزوینیان، چشیدن و خوردن سمنو، مایه سلامتی و قدرتمندی خواهد شد، خاطرنشان کرد: پس از پخش سمنو، بخش دیگری از آن به زنانی که نذر داشته و یا در این آیین مشارکت داشتند داده می‌شود تا به عنوان مایه تبرک و نشاط بر سفره هفت سین نوروزی قرار داده شود.
سلیمانی در پایان گفت: آئین‌های دیرپای ایرانی به ویژه در عید نوروز، هر یک نمادی از اعتقاد عمیق ایرانیان به همنوایی با طبیعت و فرصتی برای شکرگذاری بر آستان خالق طبیعت است، پاسداشت این سنت‌ها، پاسداشت فرهنگ کهن ایرانی است که با عجین شدن در باورهای مذهبی، ماندگار شده و هر سال با طراوت بیشتری، برپا می‌شود.
انتهای خبر/2001
دیدگاه ها