علت اصلی شکست مصدق اعتماد به آمریکا بود/ از حوادث تاریخ باید عبرت گرفت

به گزارش خبرنگار سیاسی صبح قزوین ؛ 28 مردادماه سالروز کودتای ننگین آمریکایی در سال 1332 است که برای سرنگونی دولت نخست وزیر وقت، یعنی دکتر مصدق صورت گرفت تا روند استقلال گرایی ایران که با نهضت مردمی برای ملی شدن صنعت نفت شروع شده بود در نطفه خفه شود.

امروز جدیدترین و کامل ترین روایت تاریخی حوادث صورت گرفته در 2 سال نخست وزیری دکتر مصدق را می‌توان با رونمایی از اثر "آقای نخست وزیر" در مجموعه سفیر فیلم مشاهده کرد.

فرا رسیدن مناسبت 28 مردادماه بهانه خوبی بود که گفتگویی خواندنی با کارگردان و تهیه کننده این مستند داشته باشیم.

محمد رضا امامقلی، در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی صبح قزوین ، از روند ساخت مستند " آقای نخست وزیر" برای ما می‌گوید.

صبح قزوین : هدف شما از اینکه به سراغ ساخت مستند دکتر مصدق رفتید چه بود؟
امامقلی: مهمترین علت ساخت یک اثر تاریخی که به صورت مستند هم روایت می‌شود بیان تجربه‌های تاریخی است و برای نشان دادن این تجربه، مهمترین فضا تاریخ معاصر ایران است.

با مرور تاریخ معاصر کشورمان می‌توان درس‌های زیادی گرفت به خصوص برهه ملی شدن صنعت نفت و اتفاقات رخ داده در آن دوران.

دوران نخست وزیری دکتر مصدق درس‌های بسیاری را برای نسل امروز دارد که ورق زدن تاریخ، تازگی خاصی را برای ما خواهد داشت و می‌توان عبرت‌های فراوانی را از آن گرفت.

هدف اصلی ما این بود که فکر کردیم امروز بازخوانی حوادث ملی شدن صنعت نفت راهگشاست.

صبح قزوین : درباره روند ساخت این مستند برایمان بگویید؟
امامقلی: آذرماه 93 ایده اولیه ساخت مستند " آقای نخست وزیر" شکل گرفت و تحقیق و پژوهش آن تا سال 94 ادامه داشت و در تابستان همین سال استارت تولید آن زده شد.

تصویربرداری و مصاحبه‌های ساخت این مستند در همان سال 94 شروع شد و سپس مراحل پس تولید آن ادامه پیدا کرد تا 26 مردادماه که از این مستند رونمایی شد و تقریبا یک سال و نیم ساخت این پروژه طول کشید.

این مستند به صورت مصاحبه از اعضای نهضت آزادی و جبهه ملی و هم دوره‌های دکتر مصدق است، همچنین نکته برجسته آن استفاده از آرشیو و تصاویر دیده نشده و کمتر دیده نشده آن دوران است.

مصاحبه شونده‌های این مستند اغلب افرادی هستند که تقریبا 20 سالی است که سخنی از آنها بیان نشده، البته ما با بیشتر این افراد زاویه فکری داریم اما برای اینکه عرصه برای دستیابی به هدف اصلی ما باز شود باید برخی از مصاحبه‌ها انجام می‌شد.

صحبت‌هایی که در این مستند مطرح شد به ما کمک کرد که روایت افرادی را بشنویم که با گذشت سالیان دراز هنوز از اتفاقات گذشته درس عبرت نمی‌گیرند.

صبح قزوین : امروز شبهاتی به وجود آمده درباره اینکه چرا شما به سراغ افرادی از حزب نهضت آزادی و ملی که منحل شده‌اند و هم اکنون در جمهوری اسلامی جایگاهی ندارند، رفته‌اید، نظر شما چیست؟
امامقلی: ما از مصاحبه شونده‌های این مستند به صورت راوی استفاده کردیم و به سراغ کارشناسان نرفتیم، در صورتی که کارشناسان تاریخی زیادی در کشور داریم.

هدف ما این بود که از افرادی استفاده کنیم که در بطن ماجرا حضور داشته‌اند و حوادث را به صورت زنده لمس کرده‌اند.

همچنین امروز فضای سیاسی بازی در کشور وجود دارد و حرفها شنیده می‌شود، ما نیز صحبت‌های این افراد را بایکوت نکردیم و حتی بیشتر این افراد در مستند به اشتباهات تاریخی دکتر مصدق اعتراف کرده‌اند.

صبح قزوین : پیام این مستند " آقای نخست وزیر" را چه می‌دانید؟
امامقلی: مستند تاریخی و آن هم تاریخ نفت واضح ترین و صریح‌ترین پیامی که دارد این است که اعتماد به غرب و به خصوص اعتماد به آمریکا ثمره‌ای ندارد و عامل عقب ماندگی ماست، یعنی غیرقابل اعتماد بودن آمریکا درخشنده‌ترین بخش از تاریخ ملی شدن صنعت نفت است.
بعد از تیرماه سال 1330 که نقش آیت الله کاشانی و روحانیت در این موضوع خیلی محرز است، این اتفاقات رخ می‌دهد که قابل توجه است.
جدایی دین از سیاست که جزو اعتقادات دکتر مصدق بود و اعتماد وی به آمریکا برای مقابله با انگلیس، پاشنه آشیلی شد تا نهضتی که مردم برای شکل‌گیری آن زحمات فراوانی کشیده بودند با کودتای آمریکایی‌ها دچار شکست شود.

صبح قزوین : درباره رونمایی " مستند آقای نخست وزیر" که طی هفته جاری صورت گرفت، برایمان بگویید.
امامقلی: هدفی که سفیر فیلم از رونمایی این مستند دنبال می‌کرد دیده شدن آن و اطلاع رسانی درباره مستند آقای نخست وزیر به مخاطبان بود که به لطف خدا این موضوع به خوبی صورت پذیرفت.

درباره بازتاب رسانه‌ای رونمایی از این مستند و نگاه منتقدان صحبتی نمی‌کنم زیرا در رسانه‌ها مطرح شده و فضا برای کارشناسان در نقد این مستند باز است.

اولین جمله آقای فراستی که از منتقدین سینمای ایران است این بود که آقای نخست وزیر فیلم بدی نیست.

اما یک نقطه ضعف بزرگ ما این است که نقدی که مطرح می‌کنیم بدون پشتوانه پژوهشی جدی است و ما نیازمند یک بازنگری در مطالعات تاریخی خود هستیم.

صبح قزوین : ویژگی برجسته این اثر؟
امامقلی: آرشیوهای دیده نشده از نکات برجسته این مستند است، همچنین روایت‌های مطرح شده از سوی مصاحبه شونده‌ها نشان از جسارت سازنده‌های آن دارد که البته در برخی از موارد متهم به روشنفکری هم شدیم.

هیچ زمانی تصور ما این نبود که از افرادی که عضو جبهه ملی یا نهضت آزادی بودند چون امثال ابراهیم یزدی مصاحبه‌ای گرفته شود که وی به اشتباه مصدق اذعان کند؛ امروز پخش شدن این صحبت‌ها در فضایی که علاقه مندان به رابطه با آمریکا در فضای سیاسی کشور کم نیستند ما را به هدف خود رسانده و پیام اصلی مستند به جامعه منتقل شده است.

امروز این رمزگشایی از ساخت این مستند که اعتماد به آمریکا ثمره خوبی ندارد، از سوی مخاطبان "آقای نخست وزیر" به خوبی صورت گرفته است.

امروز صراحتا می‌گویم که هدف ما این بود که تاکید کنیم ارتباط با آمریکا برای ایران خسارت به همراه دارد و تاریخ ایران و کودتای آمریکایی در سال 1332 مهر تائیدی بر این موضوع است و علت اصلی شکست دکتر مصدق اعتماد به آمریکا بود.

صبح قزوین : پرداخت به تاریخ در سینمای ایران ضعیف است، آیا تا به امروز کار تولیدی شبیه مستند " آقای نخست وزیر" در فضای سینمایی ایران انجام شده است؟
امامقلی: شاید در سال‌های پس از انقلاب کارهایی در حوزه تاریخی تولید شده باشد اما تفاوت کار ما این بود که فقط به بحث کودتا نپرداختیم و سعی شد به مذاکرات نفت و اتفاقاتی که پس از ملی شدن صنعت نفت و تحریم ایران از سوی آمریکا، پرداخته شده است.

ما 28 ماه نخست وزیری دکتر مصدق را مورد بررسی قرار دادیم و موشکافی بیشتری در حوادث آن دوره داشتیم.

مطالب و صحنه‌هایی که در این مستند به نمایش گذاشته شد بیشتر مربوط به اخباری بوده که آمریکایی‌ها آنها را رسانه‌ای کرده بودند و وجه غالب این مستند نگاه بی طرفانه و بدون قضاوت ما بود؛ در عین حال ادعایی نداریم که همه واقعیت‌ها در این مستند بیان شده است زیرا واقعیات را در فضای سینمای به صورت کامل نمی‌توان ارائه داد.

نکته اصلی این است که ما طرفدار ارتباط با آمریکا نیستیم و در مستند هم به دنبال انتقال همین پیام بودیم.

صبح قزوین : چه قدم‌هایی باید در سینمای ایران برداشته شود تا بازخوانی تاریخی برای نسل امروز به خوبی انجام بگیرد؟
امامقلی: این موضوع چند عامل دارد که یک بُعد آن ذائقه است که در فیلم ساز و مخاطب تمایل به دانستن تاریخ کشورش وجود داشته باشد.

البته مخاطب ما ثابت کرده که تمایل به این فضا دارد؛ اما متاسفانه هنوز این ذائقه در فیلم ساز ما به وجود نیامده که درباره تاریخش مستند مسئله محور بسازد.

معتقدم تاریخ مسئله است و باید سراغ آن برویم؛ اما فیلم سازان امروز ما به سراغ سوژه می‌روند و فیلم‌ها شخصیت محور می‌شود؛ اما هدف ما در مستند " آقای نخست وزیر" این بود که فیلم مسئله محور باشد.

جشنواره‌های ما باید به فیلم‌های مسئله محور اهمیت بیشتری بدهند مسئولان و تهیه کنندگان باید به سرمایه گذاری روی تاریخ ایران توجه داشته باشند.

اگر دیر اقدام کنیم تاریخ را بیگانگان به نام خود ثبت و به نفع خود روایت می‌کنند و بازنمایی به نفع غربی‌ها می‌شود.

برای نسل جوان و نوجوان امروز ما پرداخت و انتقال پیام‌های تاریخ معاصر بسیار حائز اهمیت است و برای رشد این فضا باید حمایت و تقویت ذائقه فیلم ساز صورت بگیرد.

صبح قزوین : نظر شما در مورد شایعاتی که در فضای مجازی در مورد آیت‌الله کاشانی منتشر شده است چیست؟
امامقلی: این‌ها شایعات مربوط به اسنادی است که از طرف وزارت خارجه آمریکا منتشر شده است. بعد از انتشار این اسناد جوی حاکم شده مبنی‌بر اینکه آیت‌الله کاشانی در کودتا نقش داشته است و این روایت در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود.

به نظرم مهم‌تر از اینکه داستان‌ها در این فضا مطرح شود این است که اسناد را مورد بررسی قرار دهیم. تاکنون فکتی نسبت به این قصه ارائه نشده است پس می‌توان گفت مساله اصلی کودتای خود آمریکایی‌هاست که دارد تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.

انگشت اتهام باید به طرف خود آمریکایی‌ها باشد اما این مساله نادیده گرفته می‌شود و در اسناد کلمه‌ای تحت عنوان آیت‌الله کاشانی جست‌وجو می‌شود و هیچ سندی هم پیدا نمی‌شود.

این چیزی که الان مطرح می‌شود صرفا یک برگ از اسناد منتشر شده و صرفا نام آیت‌الله کاشانی در آن آمده است. تلگراف و صحبتی است که سرلشکر زاهدی آن را مطرح کرده است. نه اینکه آیت‌الله کاشانی یک کودتاچی است یا در ارتباط با آمریکاست بلکه یک نقل قولی است که خیلی هم مخدوش است.

نقل قولی مخدوش از یک آدم مخدوش که خودش کودتاچی و در ارتباط با آمریکا بوده است؛ به نظرم استناد کردن به یک نقل قول در حوزه تاریخ‌پژوهی جایگاهی ندارد. اما ما سندهای دیگری داریم مبنی‌بر اینکه آیت‌الله کاشانی عموما با کودتاچی‌ها نبوده و با آمریکایی‌ها ارتباط نداشته است.

به نظرم نامه آیت‌الله کاشانی به دکتر مصدق یکی از اسناد مطرح در این زمینه است که توسط تاریخ نگاران مطرح صحت این نامه تایید شده است.

در مستند ما هم با دکتر یزدی و مهندس توسلی و سایر افرادی که در نهضت آزادی و جبهه ملی فعالیت داشتند مشورت کردیم و آنها هم اذعان داشتند که آیت‌الله کاشانی نقش بسزایی خصوصا در قیام سی تیر و حمایتش از دکترمصدق داشته است.

بنابراین این‌ها را وقتی در کنار هم قرار می‌دهیم، انتشار این خبر و جوی که ایجاد شده است اسمش را چیزی نمی‌شود گذاشت جز دامن زدن به اختلافات و جهت‌گیری افکار عمومی به سمتی که انگشت اتهام را از سمت کودتاچی اصلی که آمریکاست دور کنیم و اختلاف را مابین آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق ببینیم. در صورتی که آن کسی که انگشت اتهام باید به سمتش باشد خود آمریکاست.

در مورد اسناد هم می‌توان صحبت کرد، خود این اسناد هم مخدوش است و خیلی از اسامی در آنها سانسور شده است. بعضی از اسامی اصلا در این متن نیامده و فقط سمت‌ها در آن ذکر شده است.

لذا این اسناد نمی‌تواند اسناد دقیقی باشد تا مبنی‌بر این ما بگوییم آیت‌الله کاشانی نقش داشته است؛ البته اینکه آمریکا اسناد را منتشر کرده قابلیت این را دارد که بررسی شود مبنی‌بر اینکه آیا این تمام اسناد است؟ آقای آبراهامیان که کتاب کودتا را نوشته است خودش اذعان دارد که آمریکا به هیچ وجه حاضر نمی‌شود که تمام اسناد را در مورد کودتای 28 مرداد منتشر کند.

در حقیقت این تمام اسناد نیست؛ اسناد سیا در هیچ جایی منتشر نشده است. یعنی همین سندی که امروز منتشر شده و در حدود هزار صفحه است در آن خبری از اسناد سیا نیست؛ چرا نمی‌آیند آنها را منتشر کنند و واقعا اسامی آنهایی که درگیر بودند را بگویند.
انتهای پیام/2002