به گزارش سیاسی صبح قزوین ؛___ محمدرضا امامقلی.
در گذشته ازدحام و گسیل جمعیت در یک منطقه جغرافیایی محدود همواره شرایط انتظام بخشی را سخت و نفس گیر میکرد، اما امروزه با پپیشرفتهای صورت گرفته در زمینه مدیریت بحران به ندرت شاهد روی دادن فجایع انسانی هستیم.
فاجعه غمبار منا در شرایطی اتفاق افتاد که کمتر کسی تصور روی دادن این اتفاق آن هم با چنین وسعتی را داشت.
ماجرا از این قرار بود که جمعی از حجاج کشورهای مختلف که در حال انجام مناسک حج تمتع در صحرای منا به سر میبردند برای مراسم رمی جمرات به سمت جمره گسیل شدند.
اما در میانه راه با مسدود شدن مسیر و ازدحام تمام جمعیت در خیابان 204 حجاج روی هم دپو شده و چند هزار نفر کشته شدند.
این در حالی است که آنچه در «منا» اتفاق افتاد از مهمترین و دلخراشترین حوادثی است که در ٥٠ سال گذشته در جریان برگزاری مناسک حج رخ داده که در آن، جمع کثیری کشته، چند برابر آن مصدوم و مجروح شدهاند و عید مسلمانان به عزا تبدیل شد.
قصد داریم در چند فاز به بررسی ابعاد حقوق رسانه ای این رویداد بپردازیم:
1- بازنمایی رویداد از منظر رسانههای کشوری که حادثه در آن رخ داده:
در کشور عربستان سعودی رسانهها به ویژه رادیو و تلویزیون دولتی هستند و حکومت سیاستهای آنرا مشخص میکند و با وجودی که این کشور در زمینه شبکههای ماهواره ای پیشتاز است ولی سانسور شدیدی را بر وسائل ارتباط جمعی داخلی اعمال میکند.
طی سال گذشته رسانههای عربستان با سانسور شدید تصویری و بایکوت خبری در آمار قربانیان به کوچک نمایی و عادی سازی و نیز مسئولیت زدایی از آل سعود اقدام کرد و حرکت حجاج در مسیر مخالف، گرمای هوا و ازدحام جمعیت، بی نظمی ایرانیها، قضا و قدر الهی، تفاوتهای فرهنگی و رفتاری حجاج ایرانی به دستورالعملهای برگزارکنندگان مراسم را از عوامل رخداد این حادثه دانستند.
تفسیر کاربران سعودی تبار شبکههای اجتماعی
با رخداد فاجعه منا در سال گذشته خودداری رسانههای رسمی سعودی از انعکاس نظرات واقعی مردم و عدم حسن نیت آن، مردم عربستان سعودی را وادار نمود که به سایتهای اینترنتی و شبکههای اجتماعی در حد گسترده ای روی آورند.
این فرضیه جدید به دوعلت اساسی بر میگردد که آنها عبارتند از:
اول سانسور شدیدی که سیاست تبلیغاتی و رسانه ای ریاض بر تمامی رسانه های مکتوب و سمعی و بصری اعمال میکند.
دوم ظهور نسل جدید در عربستان سعودی که هماهنگ با تحولات و پیشرفت رسانههای جمعی به وجود آمده است و با روشهای جدید توانسته است بر موانعی که مانع دستیابی به اطلاعات جدید میگردد غلبه نماید و به جای اینکه دریافت کننده صرف اخبار باشد سعی میکند این مواد خام را تجزیه و تحلیل نماید و به نتیجه جدیدی دست یابد.
تعداد کاربران اینترنت در عربستان بیش از ۱۰ میلیون نفر برآورد میشود که با توجه به جمعیت ۲۶ میلیون نفری این کشور، عدد قابل توجهی است و از این حیث رتبه جهانی عربستان ۳۰ است. تا سال ۲۰۱۰ قریب به ۱۵۰ هزار میزبان اینترنتی (Internet hosts) در کشورعربستان گزارش شده است.
براساس آمار سایت Internet World Stats تعداد کاربران اینترنت در عربستان تا سال ۲۰۱۰، ۱۳ میلیون نفر تخمین زده شده است و ضریب نفوذ اینترنت در عربستان ۴۹.۷ درصد است. این در حالی است که ضریب نفوذ اینترنت در ایران طبق گزارش همین سایت ۴۶.۹ درصد است. اما برخی آمارهای رسمی در ایران از ضریب نفوذ ۱۴ درصدی خبر میدهند که عدد ۱۴ درصد معقولتر به نظر میرسد .
در عربستان سعودی به استثنای سایتهای غیراخلاقی و برخی سایتهای مربوط به شیعیان نظیر سایت حوزه علمیه قم، آیت الله خامنهای، شیعه نیوز، الوکاله الشیعیه للأنباء (مربوط به شیعیان بحرین)، وطن و سایت عصر ایران بقیه سایتها باز و قابل دسترس هستند.
فیس بوک، توییتر و یوتیوب در عربستان باز است و حتی در تبلیغات شرکتها و مؤسسات تجاری، نشانی فیسبوک و توییتر آنها قید میشود و این نشان از ضریب نفوذ بالای این دو سایت در عربستان سعودی دارد.
هیچ کلمه و کلید واژهای در عربستان فیلتر نیست و در بخش جستجوی تصاویر گوگل نیز هیچ تصویری فیلتر نیست. تقریباً شبیه به نسلاول فیلترینگ در ایران که از اواخر پاییز سال ۱۳۸۱ اعمال شد. یعنی فیلترینگ صرفاً براساس نام دامنه سایتها.
اینترنت ADSL با حداکثر سرعت ۴ مگابیت در ثانیه برای کاربران خانگی قابل استفاده است. کافی است با مراجعه به شرکت إتصالاتسعودی یا STCسرویس ADSL را روی خط تلفن خود فعال کنید (این کار حداکثر یک روز کاری طول میکشد)، سپس با خرید کارتاینترنت با هر سرعت و از هر شرکت و با هر بازهی زمانی میتوانید به اینترنت متصل شوید.
در پی این بی کفایتی حکام آل سعود در مدیریت مناسک حج بود که بلافاصله در شبکههای مجازی، موج بزرگی از «هشتک» ها علیه آل سعود شکل گرفت. این انتقادات به نحوی بود که به تدریج همه ارکان رژیم آل سعود را فرا میگرفت.
در واقع نوک پیکان انتقادات علیه آل سعود به قدری گسترش پیدا کرده بود که برخی تحلیلگران از احتمال زلزله سیاسی در عربستان خبر میدادند. این موضوعات باعث شد که رژیم آل سعود در صدد مبارزه با این فضای ضد سعودی بربیاید.
در همین راستا، سعودیها در اولین اقدام شروع به فرافکنی و همچنین ایجاد شبکههای اجتماعی در متهم کردن حجاج و ایران به عنوان عامل اصلی این حادثه کردند؛ البته هرچند پیش بینی میشد که عربستان مانند گذشته ـ که در تنگنا قرار میگیرد ـ ایران را به دست داشتن در این حادثه متهم کند!
به عنوان مثال، هشتکهای زیادی در شبکه های اجتماعی مبنی بر متهم کردن ایرانی به برهم زدن نظم در منا کردند و با ساختن هشتگهایی مانند #ایران_تقتل حجاج و #ایران_تقتل، ایران را مقصر وقوع این حادثه میخوانند.
مطبوعات عربستان و فرافکنی
در سال گذشته روزنامه سعودی «الشرق الاوسط»، چاپ لندن مدعی شده که حادثه منا به دلیل ناهماهنگی، دست کم 300 نفر از حجاج ایرانی روی داده است. این روزنامه که به نزدیکی به دربار آل سعود و دشمنی با ایران شهره است، در اقدامی عجیب مدعی شد یک مسئول ایرانی به این مسأله اعتراف کرده که بازگشت همزمان 300 حاجی ایرانی در یکی از مسیرهای منا منجر به بروز این فاجعه شده است.
اما متهم کردن ایران و فرافکنیها به همین جا ختم نشد، بلکه العربیه یکی از رسانههای وابسته به آل سعود در گزارشی درباره تعدادی از ایرانیها که مفقود شده اند و عمدتاً نیز از شخصیتهای کشورمان بوده اند، نیز مدعی میشود که چنین افرادی اصلا به عربستان عزیمت نکرده اند.
2- بازنمایی سایر رسانهها
کمترین آمار گزارش شده از تلفات ۲٬۲۳۶ نفر است در حالی که خبرگزاری آسوشیتد پرس کشته شدن ۲٬۴۱۱ نفر را تأیید کرده است. رسانههای ایرانی نیز به نقل از سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت، شمار کلی جانباختگان را حدودا ۷۷۰۰ نفر گزارش کردند و با استناد به آمار غیررسمی و مشاهدات میدانی اعلام کردهاند این آمار به بیش از ۸۰۰۰ نفر میرسد. برخی خبرگزاری های ایرانی و غیرایرانی در تاریخ ۷ مهر سال گذشته اعلام کردند که معاون وزیر بهداشت عربستان، حمد بن محمد الضویلع، طی خبری در پایگاه رسمی وزارت بهداشت عربستان مجموع آمار کشته شدگان این حادثه را بر اساس عکسهای دریافت شده از جانباختگان فاجعه، ۴۱۷۳ نفر ذکر کرده بود. این خبر که بعدا از جانب منابع رسمی تکذیب و از سایت وزارت بهداشت عربستان حذف شد، بازتاب گستردهای در رسانههای فارسیزبان داشت. سیانان عربی نیز ضمن بیان این که در این خبر از واژهی «کشتهشدگان» استفاده شده است و رسانههای عربستان از این واژه برای قربانیان حج استفاده نمیکند، درستی این خبر را تایید نکرد. پایگاه خبری اینترنشنال بزینس تایمز نیز احتمال داد که این خبر ممکن است به دست یک هکر در سایت وزارت بهداشت عربستان قرار گرفته باشد.
برخی پایگاههای خبری در تاریخ ۲۳ مهر ۱۳۹۴ آمار جانباختگان فاجعهی منا را به استناد سندی که ادعا میشود از وزارت بهداشت عربستان افشا شده، ۷۴۷۷ نفر اعلام کردند. پایگاه خبری مصری البدیل نیز این آمار را تایید کرده است.
نتیجه گیری:
با بررسی نحوه انتشار اخبار مهمترین موضوعی که حس میشود عدم شفافیت و سانسور شدید رسانهها در دولت عربستان سعودی برای جلوگیری از نشر اخبار واقعی این فاجعه است.
فرافکنی، برچسب زدن و از همه مهمتر عدم اجازه پوشش به رسانههای ایران برای تنویر افکار عمومی موجب شد تا بساط شایعهها در روزهای ابتدایی این فاجعه پررنگ شود.
این اقدامات رسانههای عربستان مصداق محرز سانسور و نقض حقوق دسترسی آزاد نه تنها برای افراد بلکه برای رسانهها و بنیادهای اطلاع رسانی است.
هرچند در این یادداشت به تحلیل محتوای اخبار منتشر شده نپرداخته ایم اما ذکر این نکته که مسئولین کشور ذیربط با استفاده از شانتاژهای رسانه ای سعی در تغییر نگرشها به این پدیده داشتند و با بکارگرفتن واژه "حادثه" به جای "فاجعه" قصد تحریف این رویداد را داشته اند.
هرچند پیگیری حقوقی این فاجعه در محاکم بین المللی مثل دادگاه بین المللی امری ضروری است لیکن بررسی حواشی این رویداد در رسانهها نیز دارای ظرفیت بالایی برای طرح دعوی است.
زیر سوال رفتن حقوقی چون آزادی بیان و دسترسی آزاد به اطلاعات در این فاجعه موجب شد تا تبعات اجتماعی ناگواری گریبان گیر ملل مجنی علیه شود که شاید جبران این خسارات معنوی تنها با پرداخت غرامت و جرایم مادی به این زودیها میسر نشود.
انتهای پیام/2002
دیدگاه ها