از منادی قربان تا منادی غدیر

به گزارش حوزه معارف صبح قزوین؛ یادداشت به قلم مجتبی فیضی کلاسی کارشناس علوم قرآن و حدیث.

از عید سعید قربان تا عید سعید غدیرخم، از مبدا بناکننده کعبه، ابراهیم خلیل الرحمن که خداوند خطاب به او فرمود « إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا؛ من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم!» (آیه ۱۲۴، بقره) تا به مقصد مولود کعبه امام علی بن ابی طالب (ع) را دهه امامت و ولایت خوانده‌اند.

ابراهیمی که امام معرفی شده است مامور می‌شود کعبه را تطهیر کند آنگاه که می‌شنود " وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ" سال‌ها بعد علی (ع) که قرار است امامت امت بر دوش او قرار بگیرد، بر دوش پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)، کعبه را از لوث بت‌ها تطهیر و پاک می‌کند. همان کعبه اینک به کانون توجه مومنین تبدیل شده و در فضیلت او سخن‌ها به میان می‌آید.

اما رمز رابطه بین امیرالمومنین (ع) که به حکم الهی امام امت بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را عهده دار شد با کعبه چگونه است؟

ابوذر از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده که حضرت فرمود:

«مَثَلُ عَلِیٍّ فِیکُم ـ فِی هذِهِ الأُمَّةِ ـ کَمَثَلِ الْکَعْبَةِ الْمَسْتُورَةِ، النَّظَرُ اِلَیها عِبادَةٌ وَالْحَجُّ اِلَیها فَرِیضَةٌ»؛ «مَثَل علی (ع) در میان شما (در میان این امت) مانند کعبه پوشیده است، که نگاه به آن عبادت و حج آن فریضه و تکلیف است.» (بحارالأنوار، ج38، ص199)

نکته اول نگاه به علی بن ابی طالب (ع) است که از آن تعبیر به عبادت شده است. کتانی از علمای اهل سنت در این خصوص می‌نویسد:عده‌ای از بزرگان علم حدیث، تصریح نمودند که برخی از احادیث متواترند. مثل حدیث «نگاه به علی عبادت است» که یازده صحابی آن را با طرق متعددی روایت کرده‌اند؛ که سیوطی می‌گوید این عدد بنا بر نظر عده‌ای تواتر را می‌رساند. (نظم المتناثر من الحدیث المتواتر، ص ۲۴۳) جالب این جاست که ابن عراق کنانی (تنزيه الشريعة المرفوعة عن الأخبار الشنيعة الموضوعة ج۱،ص ۳۸۳) ، مناوی (فیض القدیر ۶ / ۲۹۹) و صنعانی (التنوير شرح الجامع الصغير ج۱۰، ص۵۲۷) از دیگر علمای اهل سنت هم با ذکر اینکه این حدیث را ۱۱ نفر از صحابی نقل کرده اند بر درجه تواتر و در نتیجه صحت آن تاکیید می کنند. البته آیت الله مرعشی نجفی تواتر آن را به ۱۶ نفر رسانده است (موسوعة الامامة فی نصوص اهل السنة ج ۱۸ ص ۷۳ و ۷۴). حاکم نیشابوری از بزرگان حدیث اهل سنت، نیز صراحتاً به صحیح بودن اسناد این روایت از دیدگاه رجالی اهل‌سنت اذعان کرده است. (المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 152)

همان طور که کعبه نماد توحید است و نگاه به آن قلب انسان را متوجه مبدا توحید می کند، نگاه به سیمای کسی که تمام گفتار و کردار او انسان را به توحید رهنمون می کند، عبادت است و همان طور که مردم باید به سراغ کعبه بروند و دورش بگردند که حج را مظهر تمرین زندگی توحیدی می کند، امت نیز باید خودشان به سراغ امام بروند و دورش بگردند تا در مدار زندگی توحیدی قرار بگیرند. بنابر این در شرایطی که امکان زیارت سیمای ایشان فراهم نیست بیان ذکر و یاد حضرت علی(ع) و سیره الهی او که سراسر اخلاص و بندگی و جانبازی در راه خدا بوده است، نیز بر همین مبنا عبادت به شمار خواهد رفت، همان طور که در روایات هم داریم، زیرا ذکر او در واقع انسان را به یاد خدا می اندازد. مرحوم علامه حلی(ره) در کتاب پر قیمت «کشف الیقین فی فضایل امیرالمؤمنین(ع)» به نقل خوارزمی که یکی از علمای مشهور اهل تسنن است نقل کرده که یکی از همسران رسول‌خدا(ص) گفت: شنیدم از رسول‌خدا (ص)که فرمود: «ذِکْرُ عَلِیٍّ عِبَادَةٌ» ( ذکر و یاد امیرمؤمنان عبادت است).

ذکر ابعاد حیات نورانی علی (علیه السلام) سرمایه ارزشمند و گرانبهایی است که نجات بخش بشر است و دهه امامت و ولایت، فرصتی طلایی در این راستاست.

امام کاظم علیه السلام از پدر بزرگوارش نقل می کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله هنگام وصیت خطاب به علی علیه السلام فرمود:

«فَاِنَّما مَثَلُکَ فِی الأُمَّةِ مَثَلُ الکَعْبَةِ نَصَبَهااللّه ُ عَلَما وَاِنَّما تُؤْتِی مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیق وَنَأی سَحِیقٍ وَلا تَأتی وَاِنَّما اَنْتَ عَلَمُ الْهُدی وَنُورُالدِّینِ وَهُوَ نُورُاللّه ِ...»، «فقط مَثَل تو در میان امت، مَثل کعبه است که خداوند به عنوان عَلَم و پرچم، آن را نصب کرد و معین نمود و از هر درّه عمیق و ناحیه دور دستی به سوی او می شتابند و او به سوی آنها نمی رود؛ و تو (ای علی !) پرچم هدایتی و نور و روشنایی دینی و آن نور خدا است...» ( بحارالانوار، ج23، ص483)

اینکه همگان برای انجام اعمال و مناسک حج به سمت این خانه حرکت می کنند، نشانگر آن است که همه مسلمانان تحت یک پرچم قرار دارند. علی علیه السلام در امّت اسلامی چنین موقعیتی را دارد. او پرچم هدایت همگان است. نور و روشنایی دین است. تشبیه در کلام پیامبر ایجاب می کند که امت اسلامی تحت پرچم او قرار گیرند و عَلَم دیگری را در مقابل عَلَم او عَلَم نکنند.

ابن عباس که به نمایندگی از امیرمؤمنان (ع) با خوارج به گفتگو نشست، سخنان آنان را به حضرت منتقل نمود، یکی از اعتراضات خوارج این بود که او با اینکه وصی رسول خدا بود، اما وصایت را ضایع و تباه کرد، حضرت در پاسخ می فرماید:

«شما مرا تکفیر کردید و بر من شوریدید و زمام امور را از دست من خارج کردید و اوصیای الهی وظیفه ندارند که مردم را به سوی خود فرا بخوانند، فقط پیامبران مبعوث شده اند که مردم را به سوی خود فرا بخوانند، اما وصیّ کسی است که مردم به سراغ او می روند و او نیازی ندارد که آنان را به سوی خود دعوت کند.»

سپس به آیه وجوب حج استناد جسته، می‌افزاید:

«اگر مردم حج را ترک کنند، خانه خدا بخاطر ترک آن از جانب مردم کافر نمی شود، ولی آنان به خاطر ترک خانه خدا کافر می شوند؛ زیرا خداوند خانه اش را عَلَم و پرچم بر آنان قرار داده، مرا نیز علم و پرچم قرار داد؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: یا عَلِیُّ اَنْتَ بِمَنْزِلَة الْکَعْبَةِ تُؤْتی وَلا تَأْتی» ( ابومنصور طبرسی، الاحتجاج، تحقیق شیخ ابراهیم بهادری و شیخ محمدهادی به، ج1، ص 446 ـ 442)

کعبه به سمت مردم نمی‌رود، بلکه مردم به سمت کعبه می‌آیند.

محمودبن لبید می گوید: دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از رحلت آن حضرت کنار قبور شهدا مانند حمزه می آمد و می گریست. روزی که کنار قبر حمزه رفته بودم، آن حضرت را در حال گریه مشاهده کردم. صبر نمودم تا آرام شود، سپس جلو رفته و سلام کردم و گفتم: ای مولای من! چه عاملی موجب شد که علی علیه السلام از حق خود در رهبری جامعه صرف نظر کرد و فرو نشست؟ فرمود: ای ابا عمر! رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

مَثَلُ الإمامِ مَثَلُ الْکَعْبَة اِذْ یُؤتی وَلایَأْتی» (بحار،ج۳۶،ص ۳۵۸)

امام سجاد (ع) در تبیین وجه دیگری از رابطه کعبه و امام می فرماید: همچنانکه کعبه دچار کمبود و نقصان نمی شود و چیزی از شرف و فضیلت آن کاسته نمی شود، اگر کافران از آن رو برگردانند؛ علی علیه السلام هم ضرری نمی بیند اگر افراد مقصر ادای حق او را به تأخیر اندازند و ستمکاران او را از انجام تکلیفش باز دارند. (بحارالانوار، ج36، ص111)

بنابر این فضیلت امام همچون فضیلت کعبه ذاتی است و نه اکتسابی و هرکس در دفاع از مقام ولایت و نزدیک شدن به ولی کوتاهی کند، خودش ضرر کرده است و خود را از فیض نور و رحمت و برکات امام محروم نموده است. این رابطه بین مردم و مکه، نسبت بین فقیر و غنی است. کعبه در نهایت بی نیازی است ولی مردم بسیار محتاج به برکات آن هستند. امام هم در اوج بی نیازی است و مقام امامتش از مردم نیست که محتاج رای و توجه آنان باشد ولی مردم به شدت محتاج هدایت ظاهری و باطنی امام هستند. همان طور که کعبه منصوب خداست «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرَامَ» (مائده، آیه ۹۷) مقام امامت هم به نصب خداست «إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا» (بقره، آیه ۱۲۴)

نکته دیگر در رابطه بین مثل امام به کعبه این است که شاید خیلی از مسلمانان حتی در تمام عمرشان یکبار هم کعبه را از نزدیک ندیدند اما یک عمر به سمت آن سجده کرده اند و هیچ وقت نگفتند تا کعبه را نبینیم، سجده نخواهیم کرد. اصلا رؤیت و دیدن شرط نیست.

در خصوص امام هم دقیقا همین است، شرط اطاعت و فرمانبرداری و ارتباط قلبی نیز دیدن ظاهری امام نیست. چه بسا افرادی که کنار رسول الله(صلی الله علیه و آله) و امیرالمومنین (ع) بودند و ایمان نیاوردند ولی امت آخرالزمانی ایشان با نگاه به سیاهی روی سفیدی ها (مرکب سیاه قلم بر صفحه سفید کاغذ که احادیث و روایات اهل بیت (ع) را نوشته است) ایمان می آورند و زمینه را برای ظهور مقتدایشان فراهم می کنند، چون می دانند "مثل الامام کمثل الکعبه"

انتهای پیام/ 1300