مروری بر تاریخچه تعزیه

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر  صبح قزوین، تعزیه نمایشی مذهبی و سنتی و یا به تعریفی ایرانی-شیعی است که جزء اصیل ترین هنرهای ایرانی اسلامی بوده و در اکثر اوقات به شرح وقایع عاشورا می پردازد.
تاریخ نمایش در ایران به قبل از اسلام و صورت نمایش های آیینی داستان سوگ سیاوش و کین ایرج، باز می گردد که این نمایش هر سال در زمان معینی برگزار می شد.
در دوران اسلامی با سنت ها و آیین ها ی گبرگان مخالفت شد و با آمدن مذهب تشییع نمایش ها به شکل تعزیه درآمد.
برخی آغاز تعزیه را از زمان معزالدوله در سال ۳۵۲ هجری قمری یعنی حکومت سلسله دیالمه در ایران می دانند، اما روایت دیگری نیز وجود دارد آن که با توجه به تعریف تئاتر نویسی، تعزیه از دوره صفویان آغاز شده و قبل از آن نوحه سرایی بوده است.
تعزیه در ایران رواج پیدا کرده و در عصر قاجار به اوج خود می رسد ولی پس از ورود تئاتر جدید به ایران دیگر رونق گذشته را ندارد.
نویسنده ای در سال ۱۹۰۵ میلادی در مجله «la Revue Theatrale» برای معرفی تعزیه به مخاطب اروپایی خود نام «درام ایرانی» بر آن می گذارد که در این مجله به معرفی کارگردان ها، بازیگران و زیبایی شناسی تئاتر ایران می پردازد.
دوران طلایی تعزیه در دوره قاجار و عصر پادشاهی ناصرالدین شاه است.
معروفترین و مجلل ترین تکیه برای اجرای تعزیه، «تکیه دولت» بود که به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد.
متأسفانه این بنا در سال ۱۳۲۵ شمسی برای ساخت شعبه بانک ملی در بازار تهران تخریب شد و بیشتر عرصه آن زیربنای بانک گردید.
میرزا محمدعلی محلاتی معروف به حاجی سیاح از سفرنامه نویسان دوره قاجاریه است که قلمی بسیار صریح و بدون تعارف دارد، وی در کتاب خاطرات حاج سیاح اوضاع و شیوه اجرای تعزیه در تکیه دولت را بدین صورت شرح می دهد :" تکیه دولت جای خیلی وسیع و در وسط قبه ای بلند و چوب بندی شده در اول محرم، روی آن چادر کشیده، چندین مرتبه پله ها و عقب سر هم ترتیب داده شده، چندین روز از ابتدای محرم را آن جا تزئین می دهند، هر غرفه ای را یک نفر از وزرا و امرا و شاهزادگان بزرگ و رجال با ثروت به اسم خود آذین بندی می کنند و هر چیز پر قیمت از شال و زری و حریر و قالیچه های اصیل و چراغ و جواهرات و بلورآلات که دارند در آن جا جمع کرده به شکل های مختلف زینت داده نمایش می دهند و بر رقابت با یکدیگر که باید غرفه من از همه مزین تر باشد، زحمتها می کشند و خرج ها می کنند.
هر روز صبح یا عصر مثلا چند ساعت مردم مخصوصا خانم ها خود را آراسته و در آن جا و غرفه ها جمع می شوند، شاه هم غرفه ای مخصوص به خود دارد که مشرف بر همه جای تکیه است، می آید و دوربین هم دارد.
.
.
بعد یک دسته مرکب از چند نفر خوش جمال و خوش آواز از بچه ها و جوانان هر یک لباس قشنگ مردانه یا زنانه عربی با روبنده پوشیده،یک به اسم امام حسین (ع)، یکی عباس (ع)، یکی علی اکبر (ع)، یکی ابن سعد یا زینب یا سکینه و سایر نسوان، خود را نمایش داده و حالت یک قضیه را با تفضیلاتی.
.
.
با نغمات دلچسب و صورت های حزین نمایش و تماشا می دهند.
.
.
".
در گذشته افرادی از فرنگ به ایران می آمدند در سیاحت نامه های خود از مجالس تعزیه گفته اند که در بین آن ها کسانی بوده اند که نسخه های این تعزیه ها را جمع آوری و ترجمه کرده اند.
"لوئیس پله" از جمله کسانی است که سی و هفت مجلس تعزیه را بدست آورده و چاپ سنگی کرده است.
دکتر زرین کوب در باب تعزیه می نویسد: "می توان گفت یاد آوری مصائب گذشتگان در قالب نمایش سابقه ای دراز دارد.
بسیاری از اقوام جهان، اساطیر، خدایان و شاهان بد فرجام خویش را به وسیله نمایش تکرار می کردند و آن را پایه عبرت و تذکر می شمارند.
" تراژدی در یونان از جنبه مذهبی پدید آمد، بابلی های تعزیه هایی در باب خدایان خود داشته اند.
مصری ها نمایش نامه هایی درباره افسانه اوزیریس داشته اند که حدود نوزده قرن قبل از میلاد مسیح رایج بوده و بر دیوار معابد شرح و نقش می دادند.
همچنین در فرانسه و انگلستان هم در میدان های اصلی و یا جلوی کلیساها نمایش های که موضوع اصلی آن ها عیسی و انبیای سلف و شهیدان نصاری بود، اجرا می شد.
به گفته دکتر زرین کوب مهم ترین مزیت تعزیه ایرانی سادگی و بی تکلفی آن است.
"فردریش روزن" در مقدمه ای بر مجموعه «تعزیه در ایران» به تألیف لیتن، نوشته است:" در هیچ جای دیگر انسان همدردی عمومی و عمیق نسبت به سرنوشت قهرمان درام، به قدری که در تعزیه های ایران هست احساس نمی کند".
اما اینکه امروزه تعزیه در چه جایگاهی بین مردم قرار دارد می توان گفت که این هنر در ایران مهجور مانده  و دیگر مانند گذشته در میدان های شهرهای ایران به نمایش در نمی آید و در اذهان مردم به صورت نمادی باقی مانده است.
برخی هم آن را ملعبه ای کرده اند برای گدایی، کاری که همیشه هنرمندان اصیل تعزیه از آن شکایت می کنند و می گویند با این کار شأن تعزیه را پایین می آورند.
تعزیه این هنر اصیل ایرانی هنوز هم به سختی به کار خود ادامه می دهد ولی باید این هنر هم از سوی مسئولین فرهنگی و هم مردم مورد حمایت قرار گیرد و افراد آموزش دید و کاربلد به اجرای تعزیه بپردازند تا تعزیه همه مانند نقاشی های قهوه خانه ای جزء هنرهای موزه ای نشود و در بطن جامعه امروز حضور داشته باشد چرا این راه الگوی بسیار مناسبی در جامعه برای فرهنگ سازی است.
منابع: تعزیه به قلم دکتر زرین کوب تاریخ نمایش در ایران به قلم دکتر احمد محمدی تئاتر ایران در عهد قاجار به قلم متین مسیحا انتهای پیام/۸۰۰۲