آسیبی که اخبار جعلی به اعتماد جامعه وارد می‌سازد

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر پایگاه خبری- تحلیلی صبح قزوین، به مناسبت روز خبرنگار میزگردی با موضوع «اخبار جعلی» با حضور جابر خرم‌نیا فعال رسانه‌ای و مدیرمسئول پایگاه خبری شفق خبر، رکسانا رضایی سردبیر هفته‌نامه نگاه قزوین و مدیرمسئول پایگاه خبری خبر آنلاین، حسام عابدی‌ها نماینده روزنامه ایران در قزوین و حیدر ولی‌زاده فعال رسانه‌ای استان و مدیر مسئول پایگاه خبری عصر قزوین در دفتر تحریریه صبح قزوین برگزار شد.

در این میزگرد جابر خرم‌نیا فعال رسانه‌ای استان قزوین و مدیر مسئول پایگاه خبری شفق خبر با اشاره به تاریخچه شبه‌خبر «اخبار جعلی» اظهار کرد: مسئله اخبار جعلی به صورت امروزی از کمپین انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا دونالد ترامپ در سال 2016 آغاز شد.

وی ادامه داد: بنگاه‌های رسانه‌ای که در اختیار حامیان دونالد ترامپ بود و خود او به دلیل شهرت و حضور فعال در شبکه‌های مجازی و سابقه هنری و رسانه‌ای‌اش از بُعد شهرت محتوایی تولید می‌کردند که برخی از آنها از حیث ابتداییات خبر که همان عناصر و ارزش‌های خبری است زیر سوال بود.

خرم‌نیا تصریح کرد:هر چند اهالی فن و رسانه‌ای می‌دانستند این اخبارها یکسری نواقصی دارد و زیر سوال است، اما عموم مردم این را متوجه نمی‌شدند، در حالی که توضیح جعلی و غیرواقعی بودن آن هم برای مردم زمان‌بر است.

وی در ادامه گفت: در آن برهه سال 2016 به قدری میزان تولید شبه خبر زیاد شد که توسط بنگاه‌های رسمی در ایالت متحده هم منتشر می‌شد و تمیز دادن بین خبر و شبه خبر برای خود اصحاب رسانه هم سخت شده بود.

این فعال رسانه‌ای با بیان اینکه هدف اصلی اخبار جعلی ایجاد مسمومیت فکری و ذهنی است، توضیح داد: وقتی حجم اخبار جعلی زیاد شود، تشخیص اصالت و یا جعلی بودن آن برای اهل رسانه هم سخت می‌شود.

وی تصریح کرد: زمانی که گرسنه هستیم و بدن برای سوخت و ساز نیاز به مواد غذایی دارد، گاهی شکم خود را با غذای سالم و مواد مغذی پر می‌کنیم و گاهی هم با خوردن نوشابه و چیپس و تنقلات آن را دچار سیری کاذب کرده که بعد یک ساعت دوباره آن ضعف بدنی ناشی از گرسنگی به سراغ آمده کما اینکه آن تنقلات غیر مفید اثر سوء نیز بر بدن ما گذاشته است.

خرم‌نیا افزود: در فیک‌نیوزهم همین اتفاق می‌افتد مسمومیت ذهنی برای مخاطب ایجاد می‌شود و تا بخواهیم به او بفهمانیم این خبر فیک و جعلی است از خبری به خبر دیگر سٌر خورده است و این اخبار کذب پیش زمینه‌ای در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند و بعد از آن هر محتوایی را بر اساس آن ساختاری که در ذهنش ایجاد شده تحلیل می‌کند.

مدیرمسئول پایگاه خبری شفق خبر بیان کرد: تحلیل اشتباه بر اساس پس زمینه جعلی، شخص را چه بخواهد و چه نخواهد گمراه می‌کند و نتیجه نهایی آن تحلیل اشتباه، تصمیمات اشتباه خواهد بود.

وی با بیان اینکه در فیک‌نیوزها گاهی ارزش‌هایی خبری به قدری پایین می‌آید که به سمت اخبار زرد حرکت می‌کند، تاکید کرد: هر کس وارد عرصه خبر می‌شود در آموزش‌های اولیه با عناصر و ارزش‌های خبری آشنا می‌شود؛ در فیک‌نیوزها اساساً این ارزش و عناصر خبری زیرسوال است.

فقدان اعتماد در اجتماع سبب ریشه دواندن اخبار جعلی است

در ادامه رکسانا رضایی سردبیر هفته‌نامه نگاه قزوین و مدیرمسئول پایگاه خبری نگاه آنلاین اظهار کرد: اخبار جعلی را صرفا نباید خبر دروغ تلقی کرد بلکه باید آن را یک پدیده و جریان فریبنده در نظر بگیریم که پیچیدگی عمیقی دارد.

وی ادامه داد: اخبار جعلی مانند یک اسلحه مدرن است که می‌تواند هم دست کسی باشد که تخصصی در مورد آن ندارد و شاید هم کسی آگاهانه این اسلحه را به کار گرفته و با آن جریان‌سازی کند.

سردبیر هفته‌نامه نگاه قزوین با اشاره به نگارش یادداشتی با عنوان «بمب ساعتی زیرپوست شهر» بیان کرد: فیک‌نیوزها مانند بمب‌های ساعتی هستند که اگر به موقع به آسیب‌های آن‌ها توجه نکنیم هر لحظه ممکن است مانند یک بمب اثر کرده و بنیان فکری جامعه را بهم بریزند.

وی افزود: از طرفی باید پرسید چه عواملی باعث باورپذیری اخبار جعلی می‌شود؟ و از چه زمانی اخبار جعلی توانستند از بستر لازم برای رشد خود استفاده کرده و دیده شوند؟

رضایی فقدان اعتماد در اجتماع را سبب ریشه دواندن اخبار جعلی برشمرد و گفت: اگر یک نگاه جامعه شناختی به موضوع داشته باشیم، در بستر اجتماعی که اعتماد وجود نداشته باشد، اخبار جعلی جرات رشد و جولان بیشتری پیدا خواهند کرد.

مدیرمسئول پایگاه خبری نگاه آنلاین ادامه داد: همچنین جامعه ناپایدار و متشنج تشنه شنیدن خبر است و در این بستر هیجانی، اخبار با سرعت بالا و بدون فرصت تحلیل دیده می شود و بر افراد هجوم می‌آورند.

وی خاطرنشان کرد: وقتی رسانه‌های شناسنامه‌‌دار و معتبر ما مرجعیت خود را از دست داده و در ساختار اصلی، جایگاه مناسبی ندارند و تا زمانی که سیاست‌گذاران به بلوغ و کارکرد رسانه‌ای اعتقاد پیدا نکرده و آنان را نسبت به خود غریبه بدانند، باید همچنان شاهد استمرار شرایط فعلی اخبار جعلی باشیم.
در این میزگرد همچنین حیدر ولی‌زاده فعال رسانه‌ای استان و مدیر مسئول پایگاه خبری عصر قزوین سابقه اخبار جعلی را بسیار دور تر از سال 2016خواند و گفت: اگرچه در سال‌2017 کلمه فیک نیوز به عنوان کلمه سال دیکشنری Collins انتخاب شد، اما سبقه آن به گذشته های دور باز می گردد و شاید برابر با زندگی بشر باشد.

وی با بیان مثالی تصریح کرد: یک زمانی در امپراتوری‌های باستان، خبر و شایعه نادرست پخش می‌کردند که مثلا فرمانده نیروهای نظامی یا پادشاه کشته شده است و بسیاری از مردم این اخبار را باور می‌کردند و نتیجه آن تضعیف روحیه و چه بسا شکست یک کشور می شد.

ولی‌زاده با بیان اینکه در پس هر خبر کذب و فیکی، یک هدفی نهفته است، اظهار کرد: همه اخبار جعلی چه در سطح عوام و چه در سطح خواص منتشر شوند یک هدفی در پشت پرده خود دارند، گاهی هدف ضربه زدن به شخص است و گاهی ممکن است هدف ضربه به یک کشور و یا آرمان یا یک نظام باشد.

مدیر مسئول پایگاه خبری عصر قزوین افزود: اخبار جعلی جایی رشد می‌کنند که مردم به اخبار صحیح کمتر دسترسی دارند و یا در نوعی جهل به سر می‌برند، مثلا در زمان جنگ تحمیلی، بعثی‌ها برای کم شدن روحیه اسرای ایرانی که از دنیای بیرون خبر نداشتند، بارها خبر می‌دادند که امام خمینی (ره) از دنیا رفته است.

وی با اشاره به فراگیری اخبار جعلی در دنیای امروزی خاطرنشان کرد: اخبار جعلی از گذشته تا به امروز وجود داشته، اما امروزه به دلیل فراگیری صفحات و دنیای مجازی دامنه فعالیت آنان گسترش پیدا کرده و در دسترس همگان قرار گرفته است.

ولی‌زاده گفت: امروزه به قدری اخبار جعلی در فضای مجاری و رسانه‌ها زیاد شده که باید هرخبری را که دریافت می‌کنیم به دید جعلی به آن بنگریم، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

حسام عابدی‌ها نماینده روزنامه ایران در قزوین در ادامه این میزگرد با بیان اینکه سابقه اخبار جعلی برابر با سابقه رسانه است، بیان کرد: مدیریت افکار عمومی برای هر تشکل و گروهی حائز اهمیت است، لذا این تشکل و حاکمیت‌ها به خاطر اینکه به جهت‌دهی خلاف واقع خود دست پیدا کنند، فیک نیوزها شکل داده‌اند.

عابدی‌ها تصریح کرد: به عقیده بنده اخبار جعلی به جای اینکه ساخته یک شخص و فردی باشد، وابسته به یک ساختار و زیرساخت است، به عبارتی زیرساخت‌ها موجب به وجود آمدن فیک‌نیوز می‌شود.

وی ادامه داد: هرگاه جریان حقی بوده جریان باطلی هم وجود داشته است، این پدیده برای امروز و دیروز نیست، این زیرساخت‌ها هستند که تصمیم می‌گیرد اخبار صحیح منتشر بشود و یا اخبار جعلی.

نماینده روزنامه ایران در قزوین با ذکری مثالی بیان کرد: بعد از فیلترینگ ایسنتاگرام در شهریور و مهر ماه سال گذشته، با وجود کم شدن مخاطبان و کم شدن درصد بازدید از پست‌ها؛ مجموعه اینستا یک توجه ویژه‌ای را به برخی بلاگرهای ایرانی داشت.

وی ادامه داد: اینستاگرام اخباری که مطابق الگوریتم خود بود را به شدت وایرال می‌کرد، به طوری که با وجود محدودیت حدود 200 بلاگر برتر ایران در یکسال اخیر میزان فالوئرهایشان چندین برابر شده است.

عابدی‌ها توضیح داد: این بستر برای آنهاست، ساختار را آنها چیده‌اند، چنانچه بخواهند قاعده بازی را عوض می‌کنند، بدون اینکه 90 درصد مردم متوجه بشوند.

وی یادآور شد: رهبری معظم بارها بر لزوم ایجاد موتور جستجوگر ایرانی تاکید داشتند، شاید برخی لزوم این را متوجه نشوند که ایشان از روی شناخت این موضوع را بیان می‌کند تا مادامی که این بستر با این تکنولوژی‌های پیشرفته در دست غریبه باشد، ساختار آن را آن‌طور که می‌خواهد رشد می‌دهد.

این فعال رسانه‌ای استان تاکید کرد: زیرساخت و ساختار برای آنهاست، دروغ‌هایی را به ما می‌خورانند که بعدها از باور آن تعجب خواهیم کرد، برای رهایی از آن باید زیرساخت‌ها را بومی و خودی کرد.

وی ادامه داد: راه دیگر اینکه مانند نهضت سوادآموزی که با فعالیت از اول انقلاب تا به حال ریشه بی‌سوادی را خشکانده است، نهضت سواد فضای مجازی را در جامعه پیاده کنیم تا سواد مردم را نسبت به این فضا زیاد که توانایی تشخیص سره از ناسره را داشته باشند.

عابدی‌ها در پایان با بیان اینکه در اخبار جعلی ساختارها بسیار قوی‌تر و موثرتر از بازیگران عمل می‌کنند، گفت: راهکار سریع وصول برای مقابله با فیک‌نیوزها واکسینه کردن مردم است.


در ادامه رضایی در مورد چگونگی مقابله با اخبار جعلی گفت: در بیشتر موارد در بررسی اخبار جعلی ابعاد سیاسی و امنیت مد نظر قرار می‌گیرد، در صورتی که اتفاق بزرگ‌تر در زیرساخت‌های فرهنگی در حال رخ دادن است.

وی افزود: فاجعه فرهنگی حتی از ابعاد سیاسی سخت‌تر است. عدم رصد و تعیین چارچوب قانونی و عرفی برای سلبریتی‌های بی‌سواد و فیک نیوزها، آسیب های جبران ناپذیری را بر فرهنگ ما وارد کرده و می توان اذعان کرد آنها در برخی موارد باورهای یک نسل را تغییر داده‌اند.

رضایی در ادامه اظهار کرد: متاسفانه «رسانه» بی‌ ضابطه ترین صنف کشور است و هرکس بدون درنظر گرفتن توان و سواد خود هر زمانی که تصمیم بگیرد می تواند وارد این عرصه شود.

وی با بیان اینکه باید با تدوین سازوکاری علمی و عملیاتی مرجعیت رسانه ریشه‌دار را به آن برگردانیم، افزود: وقتی رسانه‌های ما زیرسایه قرار گرفته و تقویت نشوند، زمانی که یک اتفاقی در این استان می‌افتد خبر اولش از یک فیک‌نیوز در می‌آید و اعتماد به رسانه سالم از بین می‌رود.

مدیر مسئول پایگاه خبری نگاه آنلاین با اشاره به لزوم جلب اعتماد مردم برای کشاندن آنان به رسانه‌های خودی، تصریح کرد: رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی آنقدر هدفمند اخبار را انتشار می دهد و وارد جزییات می‌شود که اخبار دروغ در لابه لای سایر اخبار گم می‌شود. در واقع آن ها دروغ را در درگه‌هایی از حقیقت رنگ و لعاب می‌دهند.

وی افزود: در نمونه دیگر می توان به شبه رسانه اینترنشنال اشاره کرد که از سیستم دارکوبی و تکرار خبر استفاده می‌کند و آنقدر دروغ می‌گوید آن دروغ را تکرار می‌کند که برخی باور کنند.

رضایی در پایان گفت: باید هزینه دروغ گفتن افزایش پیدا کند و نشان داده شود هزینه تشویش اذهان عمومی سنگین است و اینگونه نیست که هر فردی بتواند به راحتی هر خبر دروغی را به خورد مردم بدهد و آب از آب تکان نخورد.

لزوم آموزش سواد مجازی به عموم مردم

جابر خرم‌نیا نیز در ادامه بیان کرد: یک ابزاری را بدون اینکه دانش درست استفاده و بهره‌برداری از آن را به مردم آموخته باشیم در دست آنها قرار دادیم، در واقع قبل از اینکه سواد لازم و چگونگی مصرف را به مردم بیاموزیم، مردم را با یک دنیایی مواجه کردیم که تا حالا آشنایی با آن نداشتند.

وی با اشاره به لزوم یادگیری سواد مجازی توسط عموم مردم اظهار کرد: گاهی واکنش‌های حاکمیت نسبت به مسائل خودش فیک است که موجب بی‌اعتمادی در بدنه مردم می‌شود.

این فعال رسانه‌ای افزود: برگرداندن اعتماد به مردم ، مرجعیت بخشی به رسانه‌ها و انعقاد قانون عادلانه برای همه رسانه‌ها در حوزه سواد فضای مجازی مهم و ضروری است.

خرم‌نیا در پایان خاطرنشان کرد: باید شکاکیت رسانه‌ای را به مردم یاد بدهیم، مردم باید اخبار را بررسی و صحت سنجی کنند و یاد بگیرند که چه محتوایی را باید منتشر کنند، در وهله اول هر چیزی را از طرف هر کسی نپذیرند.

مهم‌ترین مشکل ما این است که مردم در برخورد با اخبار گوناگون قدرت تحلیل ندارند

ولی‌زاده نیز در پایان این میزگرد بیان کرد: مهم‌ترین مشکل ما این است که مردم در برخورد با اخبار گوناگون قدرت تحلیل ندارند و یاد نگرفته‌اند صحت و یا دروغ بودن آن ها را بر اساس چهارچوب تحلیلی تشخیص دهند و بنده حاکمیت را در عدم ارائه قدرت تحلیل و تشخیص به مردم مقصر می‌دانم، چرا که چهل و اندی سال فرصت داشت با آموزش از طریق مدرسه، دانشگاه و رسانه‌ها قدرت تمیز و تشخیص را به مردم هدیه کند.

وی در ادامه با بیان اینکه گاهی حاکمیت‌ها با رفتارهای هیجانی از فیک‌نیوزها قهرمان می‌‎سازد، گفت: مثلا در انتشار خبری تعلل می‌کند و یا تمام جزئیات یک موضوع را بیان نمی‌کند، و گاهی برای نشان دادن قاطعیت اخبار هیجانی منتشر می‌کند که موجب قهرمان‌‎سازی فیک‌ها می‎‌شوند.

ولی‎زاده در پایان گفت: مهم‌ترین مسئله در مورد پیام رسان‌های داخلی نبود اعتماد مردم به آن هاست، اگر حس اعتماد به پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های ایرانی و بومی افزایش یابد، دیگر نیازی به دیگر ساختارهای بیگانه که بستر مناسبی برای رشد و توسعه فیک‎نیوزها هستند نخواهد بود.

انتهای خبر/ 1300