به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر پایگاه خبری تحلیلی «صبح قزوین»، نهم شهریورماه سالروز انتخاب شهر قزوین به عنوان پایتخت ایران در دوارن صفویه از سوی شاه طهماسب فرزند شاه اسماعیل صفوی در تقویم ملی ایران به عنوان «روز قزوین» نامگذاری شده است.
اگر چه برخی انتخاب قزوین به عنوان پایتخت ایران را به زمان شاه اسماعیل و در روز سوم آذر ماه منتسب می‌دانند.
قزوین از جمله شهرهایی است که از دوران پیش از اسلام دارای اهمیت خاصی بوده و در دوران اسلامی نیز جایگاه ویژه‌ای داشته است، این شهر زیبایی خاصی از نظر معماری شهری داشته و مشاهیر فراوانی را در بسیاری از عرصه‌های علمی، فرهنگی سیاسی معرفی کرده است.
با این حال شهر قزوین پس از پایتختی در دوره صفویه اهمیت ویژه و منحصربه فردی یافت، چنان که از نظر فرهنگی محل تجمع فرهیختگان علمی و مذهبی و هنری کشور شد و بسیاری از فرهیختگان و هنرمندان کشور، برای آنکه هنر خود را معرفی نمایند و در صورت خواست پادشاه صفوی، به دربار راه یابند، راهی قزوین شدند.
از نظر اقتصادی نیز قزوین به یکی از مهم‌ترین مراکز مبادلات کالاهای تجاری کشور مبدل گشت، طوری که صنعتگران، هنرمندان و سیاحان از آن به نیکی یاد می‌کردند و وصف قصرهای عالی و بناهای با شکوهش مایه اشعار زمانه شد.
طرح اولیه انتقال پایتخت از تبریز به قزوین در زمان شاه اسماعیل رقم خورده است
حسین طحان در گفتگو با خبرنگار فرهنگ و هنر پایگاه خبری تحلیلی «صبح قزوین»، با اشاره به علل انتخاب قزوین به عنوان پایتخت در عصر صفوی اظهار کرد: شهر قزوین از منظر معماری شهری زیبایی منحصر به فردی داشته است، بنا به گفته زکریا قزوینی از مورخان؛ «قزوین شهری بزرگ و پر جمعیت است، در دشتی پهناور و بسیار هموار بنا شده، مهندسین در بنای شهر چنان نقشه کشیده‌اند که نظیرش در سایر مملکت نیست».
وی افزود: زکریا می‌گوید: قزوین یک شهر نیست بلکه دو شهر است که یکی در دیگری آرمیده است، شهر کوچک در وسط قرار دارد که شهرستان نام داشته و برای خود علی‌حده دروازه و بارو دارد، بخش بزرگ که در پیرامون شهرستان واقع شده و آن هم برج و بارو دارد.
این باستان‌شناس بیان کرد: قزوین از نظر فرهنگی و سیاسی نیز جایگاه ویژه‌ای داشته، به گونه‌ای که خاندان دیلمی که از خاندان‌های مشهور در قزوین بوده که محمودخان دیلمی وزیر یعقوب آققویونلو و دو فرزند شاه میر و امیر بیک از وزیران شاه اسماعیل اول بودند و بسیاری از خوشنویسان، نگارگران و هنرمندان و تاریخ نگاران همچون یحیی‌ابن عبدالطیف اهل قزوین بودند.
وی ادامه داد: اگر چه بسیاری زمان پایتختی شهر قزوین را به شاه طهماسب نسبت می‌دهند، اما طرح اولیه انتقال پایتخت از تبریز به قزوین در زمان شاه اسماعیل رقم خورده و براساس اسناد تاریخی در بسیاری از نگاشته و نامه‌ها از قزوین به عنوان دارالسلطنه یاد شده است.
طحان تاکید کرد: شاه اسماعیل با وجود درگیری‌های شدید در دوران سلطنت خود هر از چندگاهی از قزوین دیدار کرده و قصد انتقال پایتخت به قزوین را داشته به گونه‌ای که میرتیمور مرعشی در کتاب «تاریخ خاندان مرعشی» به این موضوع اشاره کرده است.
وی با اشاره به سفرنامه آدام اولئاریوس بیان کرد: در این سفرنامه آمده که شاه طهماسب اولین پادشاهی بود که پایتخت خود را از تبریز به قزوین منتقل نمود، عده‌ای هم انتقال پایتخت را در زمان شاه اسماعیل پدر طهماسب می‌دانند که اصولا تمام دوران سلطنت خود را در جنگ گذرانیده بود و کمتر فرصت داشت که در یک مکان مشخص توقف کند.
طحان خاطرنشان کرد: در هر حال همه در این متفق‌القول هستند که قصر سلطنتی باغ کنار آن به دستور شاه اسماعیل ساخته شده است، حتی در بخش‌هایی از وقفنامه آقا جمال وزیر که مربوط به سال 933 هجری قمری است از قزوین به عنوان «دارالسلطنه» نام برده که نشان‌دهنده شرایط پایتختی قزوین است.
وی ادامه داد: حتی در تذکره شاه طهماسب در سال 933 هم آمده : «در قزوین به حقیقت پادشه شدم و در تاریخ روز پنجشنبه دوازدهم ذی‌الحجه به ساعتی نیکو به دیوانخانه پدرم که در قزوین است آمدم...».
این باستان‌شناس اظهار کرد: یکی از منابعی که به صورت تلویحی به انتقال پایتخت در دوران شاه اسماعیل می‌پردازد سفرنامه شاردن است که در آن آمده:«سلطان سلیم به سال 1514 «مطابق با 920 هجری قمری» دو سال بعد از انتقال پایتخت به قزوین که در نتیجه عدم اطمینان شاهنشاه به موقعیت تبریز صرت گرفت این شهر را به طریق مصلحت بدست آورد».
قزوین به لحاظ اجتماعی و استراتژیک بهشت صفویان بود
محمدعلی حضرتی‌ها در گفتگو با خبرنگار فرهنگ وهنر پایگاه خبری تحلیلی «صبح قزوین» بیان کرد: شهرها در حقیقت یک موجود زنده هستند و حیات دارند، گاهی اوقات همان‌گونه که بیماری و مرگ به سراغ بشر می‌آید شهرها هم دچار محجوریت و بیماری می‌شوند.
وی افزود: شهرها گاهی نیز با سلامت و تندرستی در دوران رونق قرار می‌گیرند.
این قزوین‌پژوه اظهار کرد: قزوین دوره‌های بسیار درخشان‌تری از دوره صفویه چه از نظر توسعه شهری و چه به لحاظ فرهنگی داشته است، اما انتخاب قزوین به عنوان پایتخت در دوران صفوی می‌تواند نقطه عطفی برای تاریخ شهر قزوین باشد.
وی خاطرنشان کرد: پایتختی قزوین از سوی صفویه مزایای مختلفی برای فرهنگ و جایگاه اجتماعی قزوین در کشور داشته است، دو شهر تبریز و اردبیل به خاطر نزدیکی به عثمانی و هجوم متعدد آنان پس از جنگ چالدران به لحاظ امنیتی جایگاه خود را از دست داده بود و مدام در معرض تهدید قرار داشت.
حضرتی‌ها اظهارکرد: صفویان برای تجدید قوا و دور بودن از آتش توپخانه عثمانی مجبور به عقب‌نشینی بوده و از طرفی نباید تاجایی که عقب می‌آمدند که سلطان عثمانی آسوده خاطر به خاک ایران پیشروی کند.
وی ادامه داد: شهر قزوین در آن زمان بهترین گزینه برای شاه صفوی برای استقرار حکومت بود، چرا که از جبهه جنگ غرب خیلی دور نبود و با کاروان حدود هفت روز فاصله داشته و از طرفی از جبهه جنگ با ازبکان در شرق هم فاصله کمی داشت.
این کارشناس تاریخ قزوین بیان کرد: از طرفی صفویان در قزوین ریشه داشتند و بسیاری از طوایف قزلباش‌ها در قزوین می‌زیستند، حضور مشایخ صفوی، قبایل شاملو و قاجار در قزوین یکی‌دیگر از دلایل انتخاب قزوین به عنوان پایتخت ایران است.
وی یادآور شد: انتقال قزوین به عنوان پایتخت باعث شکل‌گیری باغ شهر جدید در شمال و شمال شرق شهر قزوین با عنوان باغ سعادت آباد شد.
دولتخانه صفوی کنونی یک صدم باغ سعادت‌آباد است
حضرتی‌ها بیان کرد: این باغ متعلق به قاضی جهان قزوینی یکی از صدر اعظم‌های شاه طهماسب بوده که به شاه پیشنهاد داده می‌شود، آن چیزی که اکنون به عنوان دولتخانه صفوی موجود است، تنها یک صدم این مجموعه است.
وی افزود: این تاسیسات جدید در بیرون بافت تاریخی شهر قزوین واقع می‌شود، بدون اینکه به بافت تاریخی آسیب برساند، در بیرون از قزوین با نام جعفرآباد به عنوان شهری که پیرو مذهب شیعه جعفری است، نامگذاری می‌شود.
این پژوهشگر تاریخ قزوین خاطرنشان کرد: باغ جعفرآباد پس از مدتی با نام سعادت آباد و پس از آن به نام باغ شاه خوانده می‌شود.
وی ادامه داد: افزایش مهاجرت موجب انبوه و فشردگی جمعیت در شهر قزوین شد، قزوین از گذشته به کم آبی معروف بود و تامین آب به عنوان یک چالش همواره در آن شهر وجود داشته است.
حضرتی‌ها تاکید کرد: به دلیل مدیریت آب در شهر قزوین برخی از قبایل مانند چگینی‌ها که از لرستان به قزوین آمده بودند، به بیرون شهر انتقال داده شدند و برخی مانند ذوالقدرها و قاجارها که نفوذ داشتند، درون شهر قزوین استقرار پیدا کردند.
وی با اشاره به تاریخ انتخاب قزوین به عنوان پایتخت صفوی ادامه داد: بر اساس گزارشات تاریخی از سفرنامه‌ها و اسنادی چون وقف‌نامه‌ها و نامه‌ها و حتی در تذکره شاه طهماسب دچار تناقضات تاریخی در خصوص زمان درست انتخاب قزوین به عنوان پایتخت می‌شویم.
این قزوین‌پژوه اظهارکرد: این اسناد نشان می‌دهد که طرح انتقال پایتخت از تبریز به قزوین و روند ساخت مجموعه دولتخانه بسیار زودتر از تاریخ سلطنت شاه طهماسب بوده است.
وی ادامه داد: به واسطه جنگ‌های پیاپی در تمام دوران شاه اسماعیل و اوایل سلطنت شاه طهماسب به لحاظ تامین امنیت اساسا نباید در تبریز می‌ماندند، چه بسا اینکه این شهر همواره مورد تهاجم عثمانی بوده است.
حضرتی‌ها در پایان گفت: این تناقضات نشان می‌دهد که انتقال پایتخت صفوی به قزوین از زمان شاه اسماعیل مطرح بوده، ساخت و سازها و مقدمات در آن زمان صورت گرفته است، اما به لحاظ استقرار از زمان شاه طهماسب این انتقال صورت گرفته است.
انتهای خبر/۲۰۰۱
دیدگاه ها