منبع درآمد سلطان اطلاعات از چه راهی است؟

به گزارش سرویس علم و فناوری صبح قزوین ؛ درآمد نجومی شرکت‌های بزرگ فناوری و قدرت بی حد و حصر آن‌ها در کنترل همه چیز از زندگی روزمره گرفته تا خط و ربط‌های سیاسی همه و همه در یک کلمه ساده خلاصه شده است ؛ «داده». اینکه کاربری از کدام وب سایت بازدید می‌کند به کدام رستوران می‌رود یا چه پستی را لایک می‌کند شاید در وهله اول ارزش چندانی نداشته باشد، اما در کنار هم قرار گرفتن این اطلاعات به شرکت‌های فناوری کمک می‌کند تا پروفایلی از مشتریان بسازند و برای مقاصد مختلف به کار گیرند.

در همین راستا هریک از این شرکت‌ها سعی دارند در جمع آوری اطلاعات گوی سبقت را از دیگری برباید. در این میان دو شرکت گوگل و فیس بوک اطلاعاتی بسیار وسیع‌تر از بقیه جمع آوری می‌کنند. در این میان فرایند جمع آوری اطلاعات بی چالش نبوده و آن‌ها بار‌ها حقوق کاربران را نقض می‌کنند.

آنچه در این نوشتار می‌خوانید بخشی از اقداماتی است که شرکت‌های گوگل و فیس بوک در مسیر جمع آوری اطلاعات از کاربران به کار می‌بندند و چالش‌هایی که در این مسیر به وجود آورده اند:

ارتقای سرویس بهانه گوگل برای جمع آوری اطلاعات

گوگل یکی از شرکت‌های بزرگ فناوری است که اطلاعات زیادی از کاربران خود جمع آوری می‌کند. طبق اطلاعات وب سایت ریویو، گوگل در ۲۰۲۲ میلادی حدود ۴.۴ میلیارد کاربر داشته و به راحتی می‌توان ادعا کرد که انبوهی از داده‌های این کاربران را به کنترل خود در می‌آورد. اگر فرد از محصولات این شرکت مانند جی میل، موتور جستجوی گوگل یا حتی موبایل اندروید استفاده کند، شرکت داده‌های وی را به بهانه ارتقای سرویس جمع آوری می‌کند. با نگاهی به سیاست‌های حریم خصوصی این شرکت کاملاً واضح است که گوگل به چه اطلاعاتی دسترسی دارد.

این شرکت به نام، جنسیت، تاریخ تولید، شماره تماس خصوصی، آخرین جستجو‌های وی، وب سایت‌هایی که کاربر از آن‌ها بازدید کرده، چه زمان چراغ اتاق خوابش را روشن کرده، طی چند سال اخیر در چه اماکنی بوده، چه ورزش، چه نوع موسیقی، غذا‌ها و نوشیدنی مورد علاقه وی، محل کار و زندگی وی دسترسی دارد.

از سوی دیگر از آنجا که یوتیوب نیز به شرکت مادر گوگل (آلفابت) تعلق دارد ویدئو‌هایی که فرد در یوتیوب مشاهده می‌کند و جستجو‌های وی در این پلتفرم نیز در اختیار این پلتفرم قرار دارد.

در کنار این موارد هربار کاربر با دستیار صوتی گوگل ارتباط برقرار کرده باشد، اطلاعات وی ثبت شده است.

چرا گوگل داده‌های کاربران را جمع آوری می‌کند؟

این شرکت از الگوریتم‌های مختلفی استفاده می‌کند. هرچه فرد ویدئو‌های آشپزی یا کلیپ‌های موسیقی بیشتری تماشا کند، نمونه‌های مشابه بیشتری برای تماشا به وی پیشنهاد می‌شود. هرچه فرد درباره ساعت هوشمندی که تمایل دارد بخرد در فضای آنلاین جستجو کند، تبلیغات بیشتری درباره ساعت هوشمند حتی در وب سایت‌های مختلف برای وی نشان داده می‌شود.

تمام این اطلاعات داده‌هایی درباره کاربر به گوگل ارائه می‌کند. آنچه فرد دوست دارد، آنچه دوست ندارد و آنچه می‌خواهد بخرد. همچنین داده‌ها به گوگل کمک می‌کند تبلیغات هدفمند ارائه کند، محتوای مرتبط پیشنهاد کند و به ساخت الگوریتم‌هایی ادامه دهد تا محتوای بیشتر و دقیق تری را در گذر زمان برای وی نمایش دهد.

گوگل تمایل دارد کاربران هرچه بیشتر از سرویس هایش استفاده کنند تا به درآمد بیشتری دست یابد. ساندار پیچای در سال ۲۰۲۰ در یک سخنرانی گفت: گوگل هیچ گاه اطلاعات خصوصی کاربران را به طرف‌های ثالث نمی‌فروشد و کاربران خود می‌توانند تصمیم بگیرند از کدام اطلاعات آن‌ها استفاده شود. این در حالی است که گوگل با جمع آوری داده‌های خصوصی کاربران به منابع مالی دست می‌یابد. طبق اطلاعاتی که در ۲۰۲۰ میلادی منتشر شده گوگل ۶۲ درصد اطلاعات مرورگر‌های موبایل، ۶۹ درصد اطلاعات مرورگر‌های دسک تاپ و ۷۱ درصد از سیستم‌های عامل موبایل در جهان را در اختیار دارد.

نظارت بر رفتار کاربران برای درآمدزایی

گوگل به دو شیوه از نظارت بر رفتار کاربران در فضای آنلاین درآمد زایی می‌کند. نخست این شرکت داده‌های به دست آمده را برای ساخت پروفایل‌هایی برای هر فرد با توجه به دموگرافیک و علایق وی استفاده می‌کند و در مرحله بعد به آگهی دهندگان اجازه می‌دهد افراد را براساس آن ویژگی‌ها ردیابی کنند. از سوی دیگر گوگل داده‌ها را مستقیماً با تبلیغ‌کنندگان به اشتراک می‌گذارد و از آن‌ها می‌خواهد برای آگهی‌های فردی مناقصه بدهند.

روش دوم درآمدزایی بیشتر شامل رفتار‌هایی است که مردم عادی آن را «فروش داده ها» قلمداد می‌کنند. گوگل تقریباً در هر سطح از فرایند پیچیده و خودکار جایگذاری تبلیغ طرف ثالث یا RTB دخالت دارد. همچنین گوگل بخش قابل توجهی از اکوسیستم RTB را در اختیار دارد. این شرکت در سال ۲۰۰۷ میلادی «دابل کلیک» را خرید که در آن زمان بزرگترین شبکه تبلیغ طرف ثالث در فضای وب بود. در سال ۲۰۰۹ میلادی نیز «AdMob» را خرید که بزرگترین سرویس تبلیغ برای بازارنوپای اپلیکیشن موبایل بود. دابل کلیک که اکنون در بخش بازاریابی گول ادغام شده بیش از نیمی از بازار تبلیغات در وب را کنترل می‌کند و AdMob نیز تاکنون محبوب‌ترین پلتفرم supply side برای اپ‌های iOS و اندروید بوده است. علاوه بر این موارد گوگل به شیوه‌های غیر مستقیم مانند «کوکی ها» داده‌های کاربران را با شرکت‌های تبلیغاتی به اشتراک می‌گذارد.

قرارداد‌های میان شرکتی برای تضمین سلطه گوگل بر داده‌های کاربران

استفاده گوگل از داده‌های کاربران به همین جا ختم نمی‌شود. در سال ۲۰۲۰ میلادی رویترز در خبری فاش کرد فیس بوک و گوگل دو شرکت بزرگ تبلیغات آنلاین طی مجموعه‌ای از قرارداد‌ها قدرت خود بر بازار را به طور غیرقانونی تثبیت کرده اند.

این دو شرکت در حوزه فروش تبلیغات آنلاین به شدت با یکدیگر رقابت می‌کنند و در کنار یکدیگر بیش از نیمی از بازار جهانی تبلیغات آنلاین را در اختیار دارند. آن‌ها در سال ۲۰۱۸ میلادی توافقی انجام دادند که طبق آن مشتریان تبلیغات فیس بوک می‌توانستند مکان آگهی‌های خود را در شبکه ناشران گوگل انتخاب کنند.

به عنوان مثال یک وبلاگ فروشنده کفش کتانی از نرم افزار گوگل برای فروش تبلیغات استفاده می‌کند و در نهایت می‌تواند از طریق یک خرده فروش کفش که تبلیغ در فیس بوک خریده به درآمدزایی دست یابد.

دلیل این همکاری آن بود که هر دو شرکت بتوانند سلطه خود بر بازار را حفظ کنند. اما گوگل به طور علنی اعلام نکرد چنین قابلیت ویژه‌ای برای فیس بوک فعال کرده است. فیس بوک نیز در مقابل توافق کرد تا از پشتیبانی شرکت‌های نرم افزار رقیبی که ناشران آگهی برای کاهش قدرت گوگل ایجاد کرده بودند، دست بکشد.

درب مخفی گوگل برای دسترسی دولت‌ها به داده‌های کاربران!

اما توافقنامه‌های گوگل با شرکت‌های دیگر یک روی سکه است. در سال ۲۰۱۶ ویکی لیکس نامه‌های الکترونیکی میان وزارت امور خارجه آمریکا با شرکت آمریکایی گوگل منتشر کرد که نشان می‌داد این شرکت با واشنگتن برای سرنگونی بشار اسد رییس جمهوری سوریه همکاری کرده است!

در سال ۲۰۱۶ ویکی لیکس نامه‌های الکترونیکی میان وزارت امور خارجه آمریکا با شرکت آمریکایی گوگل منتشر کرد که نشان می‌داد این شرکت با واشنگتن برای سرنگونی بشار اسد رییس جمهوری سوریه همکاری کرده است

گرید کوهن، رئیس بخش طراحی گوگل و ازکارمندان سابق وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۱۲ نامه‌ای به دفترهیلاری کلینتون وزیر امور خارجه وقت آمریکا نوشت و در آن درباره طراحی سامانه‌ای خبر داده بود که تفکرات جدایی طلبانه مخالفان را تقویت و حمایت کند.

نامه حاکی از آن بود که گوگل به دنبال ایجاد سامانه‌ای است که به طور علنی جدا شدن مناطق مختلف در سوریه و بخش‌های ساختار نظام را در دمشق مشخص کند.

این اقدامی حائز اهمیت در زمینه تشویق جدایی بیشتر و افزایش اعتماد به نفس مخالفان سوری است.

کوهن پیشنهاد کرده بود این سامانه به رسانه‌های گروهی اعطا شود. در همین زمینه با توجه به دشواری رسیدن اطلاعات به داخل سوریه شبکه الجزیره به عنوان نخستین مالک این سامانه عمل کند و با بررسی اطلاعات به دست آمده آن را برای سوریه بازپخش کند.

کوهن در خاتمه این نامه افزود، امیدوارم این موضوع سری باقی بماند، اگر امکان اقدام‌های بیشتر وجود دارد قبل از آغاز و نشر مرا مطلع سازید، گمان دارم این سامانه می‌تواند اثری مهم بگذارد.

بررسی فعالیت پایگاه اینترنتی الجزیره نشان داد که سامانه مزبور روز سوم اوت ۲۰۱۲ آغاز به کار کرد و مه ۲۰۱۳ میلادی یعنی ۸ ماه پس از طراحی آن در اینترنت ظاهر شد.

دسترسی مقامات آمریکایی به جی میل گروه ویکی لیکس

ماجرای افشای اطلاعات و شنود اطلاعات شخصی افراد توسط دولت آمریکا امر چندان جدیدی محسوب نمی‌شود و بدون شک مواردی از نقاط اوج در این راستا را می‌توان ماجرای افشای اطلاعات سیاسی توسط ویکی لیکس و افشاگری‌های ادوارد اسنودن دانست. در آن زمان در حالی که هنوز پرونده اسنودن به‌عنوان یک بحث بسیار داغ رسانه‌ای مطرح بود، بسیاری از شرکت‌ها مدعی شدند که به‌هیچ‌عنوان با دولت آمریکا همکاری نخواهند کرد و اطلاعات محرمانه کاربران خود را امن نگاه خواهند داشت. یکی از این شرکت‌ها گوگل بود که اکنون مشخص شده این اظهارات فقط شعار بوده است، زیرا مشخص شد در سال ۲۰۱۲ بدون هیچگونه مشکلی برای ارائه اطلاعات حساب کاربری ایمیل گروه ویکی لیکس در سیستم جی‌میل به سازمان اف بی آی اقدام کرده است. این امر به معنی همکاری مستقیم گوگل در نقض قوانین حفاظت از اطلاعات شخصی محسوب می‌شود.

دسترسی فیس بوک به ریز اطلاعات کاربران

فیس بوک یکی دیگر از شرکت‌هایی است که در سطح وسیع اطلاعات کاربران را جمع آوری می‌کند و تا حدی در این حوزه بدنام شده است. هرچند تعداد کاربران فیس بوک در حال کاهش است، اما طبق اطلاعات منتشر شده در ۲۰۱۹ میلادی، این پلتفرم ۲.۳۷ میلیارد کاربر فعال ماهانه با بیش از ۶۰ میلیارد دلار درآمد داشت البته در دوران پاندمی رقم درآمد این شرکت به عددی نجومی ارتقا یافت.

هر روز کاربران داده‌های جدیدی به اطلاعات فیس بوک اضافه می‌کند. به طور دقیق‌تر هر ۶۰ ثانیه ۱۳۶ هزار عکس آپلود، ۵۱۰ هزار کامنت پست و ۲۹۳ هزار استاتوس آپدیت می‌شوند.

از آنجا که فیس بوک یک شبکه اجتماعی است، انبوهی از داده‌های خصوصی کاربران را در اختیار دارد. این شبکه می‌داند افراد با چه گروه‌هایی ارتباط برقرار می‌کنند، در چه گروه‌هایی عضو هستند و حتی به پیام‌های خصوصی افراد دسترسی دارد. فیس بوک دقیقاً می‌داند چه زمان فرد وارد حساب کاربری شده چه مدت زمان در اپ سپری کرده چه کامنت‌هایی نوشته یا چه پست‌هایی را به اشتراک می‌گذارند.

این شرکت نام، شماره تماس، اطلاعات پرداخت، آدرس ایمیل، ویدئو‌ها و تصاویر ذخیره شده، متا داده عکس‌ها و فایل‌ها را جمع آوری می‌کند.

این شرکت انبوهی از اطلاعات خصوصی که فرد وارد می‌کند را در اختیار دارد. علاوه بر آن با استفاده از شناسه‌های یگانه (Unique Identifiers) نیز اطلاعاتی مانند IP Adress را نیز جمع آوری می‌کند.

اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود، فیس بوک فعالیت‌های مختلف کاربران از جمله شبکه‌ها و ارتباطات وی، پیام ها، محتوا، ویدئو‌های تماشا شده، میزان مشاهده و واکنش با محتوا و تبلیغات خاص و همچنین افرادی که با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کند و محتوا به اشتراک می‌گذارد را نیز رصد می‌کند.

در کنار این موارد اطلاعاتی که حسگر‌های دستگاه جمع آوری می‌کنند نیز توسط فیس بوک رصد می‌شود. به عنوان مثال فیس بوک با استفاده از حسگر‌های دستگاه موقعیت مکانی کاربر را نیز ردیابی می‌کند.

این شرکت مدعی است که با استفاده از داده‌های کاربران محصولات شخصی سازی شده برای کاربران فراهم می‌کند و در کل تولیدات خود را ارتقا می‌دهد. مانند پیشنهاد دادن گروه‌های مورد علاقه به کاربر، نشان دادن کسب و کار‌های نزدیک موقعیت مکانی کاربر یا معرفی فرد. این موارد دقیقاً مثال بارز تبلیغات به شدت هدفمند هستند. گاهی اوقات فرد نمی‌داند کنسرتی که به دنبال بلیط آن بوده چطور ناگهان در صفحه فیس بوک او ظاهر می‌شود!

تبلیغات هدفمند با تحلیل لایک‌های فیس بوک

فیس بوک علاوه بر ردیابی کاربران در وب با استفاده از کوکی‌های ردیاب، اگر کاربر با استفاده از اطلاعات فیس بوک و به طور همزمان وارد وب سایت‌های دیگر شده باشد، این شبکه می‌تواند سایت‌های مورد بازدید وی را نیز رصد کند.

یکی از جدیدترین سرمایه گذاری‌های فیس بوک مربوط به فناوری شناسایی چهره و قابلیت‌های ردیابی تصویر است. فیس بوک می‌تواند کاربران خود را در سراسر اینترنت و حتی دیگر پروفایل‌های فیس بوک با استفاده از داده‌های تصویری که کاربر به اشتراک می‌گذارد، ردیابی کند.

همچنین تحقیقی جدید نشان داده بود که با توجه به تحلیل لایک‌های کاربر در این شبکه اجتماعی می‌تواند صحت داده‌های فردی افراد را رصد کند. فعالیت‌های محققان دانشگاه کمبریج و موسسات تحقیقات مایکروسافت نشان می‌دهد این الگو‌ها چگونه لایک‌های فیس بوک را به طور خیلی دقیق بررسی و جنسیت، میزان رضایت فرد از زندگی، ثبات هوشی و احساسی، مذهب، مصرف الکل و مواد مخدر، وضعیت رابطه، سن، جنسیت، نژاد، دیدگاه‌های مذهبی و ... را در می‌یابند.

در نگاه نخست اطلاعات مذکور چندان زیاد یا عجیب به نظر نمی‌رسد. اما با کمک داده‌هایی مانند این موارد فیس بوک می‌تواند دوستان کاربر را شناسایی کند، بداند ظاهر آن‌ها چگونه است، چه کاری انجام می‌دهند، کاربران از چه چیز‌هایی خوششان می‌آید، چه مواردی را نمی‌پسندند و غیره. برخی محققان معتقدند فیس بوک به اندازه‌ای از کاربران داده جمع آوری کرده که حتی بهتر از یک درمانگر فرد را می‌شناسد!

از سوی دیگر این شرکت سرمایه گذاری وسیعی در جمع آوری، ذخیره و تحلیل داده‌ها می‌کند. این شرکت علاوه بر تحلیل داده ها، رفتار‌های کاربر را نیز تعیین می‌کند. این شرکت اطلاعات کاربران را با اجازه آن‌ها و با شرط ناشناس ماندن به بازاریابان می‌فروشد که این امر چالش‌هایی دارد.

فیس بوک می‌تواند دوستان کاربر را شناسایی کند، بداند ظاهر آن‌ها چگونه است، چه کاری انجام می‌دهند، کاربران از چه چیز‌هایی خوششان می‌آید، چه مواردی را نمی‌پسندند و غیره. برخی محققان معتقدند فیس بوک به اندازه‌ای از کاربران داده جمع آوری کرده که حتی بهتر از درمانگر فرد او را می‌شناسد! فیس بوک بخش اعظم درآمد خود را از طریق تبلیغات به دست می‌آورد و برای این منظور انبوهی از داده‌های کاربران را جمع آوری می‌کند و داده‌های جمع آوری شده را می‌توان به سرعت برای مشخص کردن دموگرافی مشتریان و مشتریان احتمالی به کار برد؛ بنابراین هرچند آگهی دهندگان به طور دقیق نمی‌دانند چه کسی روی تبلیغ آن‌ها کلیک کرده، متوجه می‌شوند به عنوان مثال یک کاربر خانم ۲۴ ساله که ساکن ایالت کالیفرنیا است تبلیغ را بررسی کرده است.

فیس بوک همچنین داده‌هایی برای محققان و کارشناسان و همچنین در صورت درخواست، برای نیرو‌های مجری قانون فراهم می‌کند.

فیس بوک داده‌های کاربران را با دولت و شرکت‌ها سهیم می‌شود

البته عملکرد فیس بوک در زمینه جمع آوری و سواستفاده از داده‌های کاربران کمتر گوگل جنجالی نبوده است. یکی از مشهور‌ترین نمونه‌های آن مربوط به سال ۲۰۱۸ میلادی است. در آن زمان فاش شد فیس بوک فرایند‌های حریم خصوصی را دور زده است. نشریه نیویورک تایمز در گزارشی از روش‌های این شرکت برای اشتراک گذاری داده‌های کاربران با شرکت‌های دیگر از جمله آمازون، اپل، مایکروسافت، نتفلیکس، اسپاتیفای و یاندکس منتشر کرد.

به عنوان مثال فیس بوک به محصولات شرکت‌های دیگر این توانایی را داده بود تا پیام‌های کاربران را بخوانند، نام ها، شماره تماس و فعالیت هایشان با دوستانشان را ببینند.

یکی دیگر از این موارد نیز در سال ۲۰۱۹ میلادی فاش شد. در آن زمان نشریه بلومبرگ در گزارشی فاش کرد فیس بوک و پیامرسان واتس اپ (زیر مجموعه آن) باید دسترسی پلیس به داده‌های رمزگذاری شده کاربران را برای پلیس این کشور فراهم کنند. این بخشی از توافقنامه‌ای میان انگلیس و آمریکا بود. این توافقنامه تمام شبکه‌های اجتماعی آمریکایی را نیز در بر می‌گرفت. این پلتفرم‌ها ملزم هستند هنگام تحقیق درباره جرائم جدید مانند تروریسم و پدوفیلیا اطلاعات کاربران را در اختیار پلیس قرار دهند.

دسترسی ۶۰ شرکت به داده‌های کاربران فیس بوک

نیویورک تایمز، مدت بسیار کوتاهی پس از افشای ماجرای همکاری فیس‌بوک با مؤسسه کمبریج آنالیتیکا و عذرخواهی رسمی مارک زاکربرگ، بابت رسوایی مذکور، طی گزارشی افشا کرد که اطلاعات شخصی کاربران فیس‌بوک در سراسر جهان در طول سالیان متمادی در اختیار حدود ۶۰ شرکت فناوری قرار گرفته است که در میان آن‌ها می‌توان به فعالان حوزه تکنولوژی مانند تولید کنندگان تلفن همراه اوپو، تی‌سی‌ال و شرکت تولید کننده قطعات رایانه‌ای لنوو نیز اشاره کرد.

با نفوذ فناوری به زندگی روزمره به نظر می‌رسد جلوگیری از دسترسی شرکت‌های بزرگ به داده‌های کاربران امری اجتناب ناپذیر باشد، اما پس از سال‌ها جولان شرکتها، اکنون دولت‌های سراسر جهان سعی دارند با وضع قوانین مختلف این شرکت‌ها را وادار به احترام به حریم خصوصی کاربران کنند این در حالی است که از سوی دیگر دسترسی خود دولت‌ها به داده‌ها نیز یک چالش دیگر است.

رسوایی‌های گوگل و فیس بوک نمونه‌هایی بارز از نقض حقوق کاربران و سودجویی از داده‌های کاربران با اهداف تجاری و سیاسی است و با توجه به آنچه گفته شد به نظر می‌رسد علاوه بر لزوم قانونگذاری و وادار کردن شرکت‌ها به احترام به حریم خصوصی کاربران و قوانین کشورها، کاربران نیز باید تا حد ممکن درباره اطلاعاتی که در اختیار شرکت‌ها می‌گذارند با احتیاط عمل کنند و همچنین از نحوه تجارت این شرکت‌ها با داده‌های شخصی شان آگاه باشند.

منبع: مهر