عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور قزوین با بیان اینکه عزاداری درست به اصلاح اجتماعی میانجامد، گفت: ادبیات عاشورایی باید مبتنی بر شناخت باشد؛ لذا ضرورت دارد مداحان و شاعران آگاهیهای خود را افزایش داده و به دنبال متون اصیل و با ارزش باشند.
به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر صبح قزوین؛ ادبیات عاشورایی تاریخچهای طولانی دارد و نقش مهمی در ترویج و پایداری فرهنگ عاشورا ایفا کرده است. با این وجود این نوع ادبیات در طول زمان دچار آسیبهایی نیز شده است که باید آنها را شناسایی و برای رفع آن تلاش کرد.
برای کندوکاو این موضوع و جنبههای مختلف آن به سراغ دکتر حمید عابدیها رفتیم، این عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور دکترای ادبیات دارد و در این گفتوگو با نگاهی علمی به آسیبشناسی ادبیات عاشورایی پرداخته است.
صبح قزوین: نظر شما دربارهی آسیبشناسی ادبیات عاشورایی چیست؟
عابدیها: آسیب شناسی هیئات و ادبیات عاشورایی یک نهضت است، در همین راستا چند سال قبل پژوهشی با همکاری دکتر سمیعزاده استاد دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) انجام دادیم، در این پژوهش آسیبها به دو دستهی محتوایی و شکلی تقسیم شد.
دکتر سمیعزاده روی محتوا، مقاتل و مراثی کار کرد و من روی شکلها پژوهش کردم که شامل مواردی چون موسیقی، نحوهی رفت و آمد، کتیبهها و پرچمها میشود، ادبیات نیز جزو شکلها محسوب میشود؛ از سوی دیگر وقتی بخواهیم ادبیات را آسیب شناسی کنیم، لاجرم بخشی به شکل کار و بخشی به محتوا مربوط میشود.
صبح قزوین: ادبیات عاشورایی از جنبهی محتوایی چه ابعادی دارد؟
عابدیها: حرکت سیدالشهدا پنج بُعد حماسی، اجتماعی، عرفانی، اخلاقی و مصائب دارد. ما معمولا وجه مصیبتبار واقعهی عاشورا را پررنگ کرده و از ابعاد دیگر غافل بودهایم، با این وجود در دورهی معاصر جنبشی ایجاد شده که شاعران و نویسندگان به سراغ جنبههای دیگر هم میروند، مثلا مرحوم حسین منزوی قصیدهای دارد که وجه مصیببار را نفی میکند و میگوید«سوگ تو رثا نیست، رثای تو حماسه است» یا «ای کاسته از شان تو این معرکه گیران» که میخواهد بگوید داستان تو شرح پایمردی قوم مسلمان و شیعه است، تو همان خون سیاوش هستی که در خون نمیران ایران جاری شدهای و این ظلم است که حرکت تو را در مصائب خلاصه کنیم.
صبح قزوین: نمونههایی از این پنج بعد را نام ببرید.
عابدیها: نمونهای از عرفان کربلا جملهی مشهور حضرت زینب سلاماللهعلیها است که میفرمایند «و ما رایت الا جمیلا» که این جمله رنگ و بوی غلیظ عرفانی دارد. این موضوع در برخی محاورات و مکالمات سیدالشهدا از جمله نامه برای حبیب نیز دیده میشود، یا گفتوگوی سیدالشهدا با حضرت قاسم علیهالسلام که حضرت قاسم در این گفتوگو جملهی مشهور «احلیمنالعسل» را میفرمایند، اینها مواردی است که برخی ادبا در دورهی معاصر به آن پرداخته و تبدیل به رویکرد جدیدی نسبت به عاشورا شده است، اخلاق و اجتماعیات هم به همین صورت در حرکت امام حسین علیهالسلام وجود دارد که مغفول مانده است.
صبح قزوین: پرداخت همه جانبهی واقعه عاشورا چه تغییری در مجالس ما ایجاد خواهد کرد؟
عابدیها: اگر به تمام ابعاد جریان عاشورا توجه کنیم و جلسات ما به مجالس معرفت و شناخت تبدیل شوند، رنگ و بوی سیاسی و اصلاحی خواهد گرفت، تا جایی که ممکن است برخی آن را برنتابند؛ با این وجود اصلاحگری، اقتضای حرکت سیدالشهدا علیهالسلام است. بر مبنای کلام «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» کاراکترهای حماسه حسینی چه در جبههی حق و چه در جبههی باطل نمادین و تیپیکال هستند، حضرت قاسم، حضرت ابوالفضل و حضرت علی اکبر علیهمالسلام شخصیتهایی هستند که در سیر تاریخی اسلام تکرار میشوند. به همین ترتیب خولی، عمر سعد، عبیدالله، حرمله و دیگر شخصیتهای سپاه دشمن نیز اینگونهاند.
صبح قزوین: پرداختن صرف به جنبههای مصیبتبار چه آسیبی دارد؟
عابدیها: توجه صرف به جنبههای مصیبتبار کربلا موجب میشود این عزاداریها خاصیت تخدیری پیدا کنند. نتیجه این میشود که دو ماه عزاداری برای امامحسین علیهالسلام تاثیری در زندگی اجتماعی ما نداشته باشد، در صورتی که اگر این عزاداریها درست باشد، باید به اصلاح اجتماعی بینجامند؛ بنابراین ادبیات عاشورایی باید مبتنی بر شناخت باشد و ضرورت دارد مداحان و شاعران آگاهیهای خود را افزایش داده و به دنبال متون اصیل و با ارزش باشند.
صبح قزوین: به نظر شما این شناخت منافاتی با گریه بر سیدالشهدا ندارد؟
عابدیها: خیر، این صحبتها به این معنا نیست که اشک نریزیم، چرا که دستور دینی و روایی در فضیلت اشک ریختن داریم. واقعهی کربلا مصیبتی بزرگ است که ائمهی بعد از امام حسین علیهالسلام نیز بر آن گریستهاند. در زیارت عاشورا نیز میخوانیم که «مُصِیبَه مَا أَعْظَمَهَا وَ أَعْظَمَ رَزِیَّتَهَا فِی الْإِسْلَامِ» مقصود این است که نباید در گریه متوقف شویم و باید به چرایی حرکت سیدالشهدا و وظیفهی خود نیز بیندیشیم و توجه کنیم.
صبح قزوین: تغییر ذائقهی مردم تا چه حد در وجود این آسیبها نقش داشته است؟
عابدیها: ذائقهی مردم تغییر کرده است، اما باید آن را به مسیر درست هدایت کنیم، نه اینکه سطح کار خود را متناسب با سلیقهی مردم تنزل دهیم، به عنوان مثال اگر مدتی مردم فستفود بخورند و ذائقهشان به این صورت شکل بگیرد، دیگر تمایلی به غذاهای اصیلی مثل شیرین پلو و قیمه نثار قزوینی نخواهند داشت. با این وجود اگر رستورانی داشته باشیم که غذاهای اصیل به مردم بدهد، درست است که مدتی مشتریها پراکنده میشوند، اما همان اصالت و حقیقت بالاخره مردم را به سمت آن میکشاند، تغییر ذائقهی مردم در زمینهی ادبیات نیز همینطور است.
صبح قزوین: پس معتقدید کار اصیل و معتبر مخاطب خود را پیدا میکند؟
عابدیها: بله، به عنوان مثال حرکتی به نام نذرفرهنگی وجود دارد که کتابهای ارزشمند را خریداری و آن را وقف عام میکنند. یکی از منابعی که در حوزهی ادبیات عاشورایی وجود دارد که کار تصحیح آن را انجام دادهام، کتاب «ماتمکده» است که هنوز به بازار عرضه نشده است. قیمت این کتاب بالا است، با این وجود افراد خیری از شهرهای مختلف خرید تعداد زیادی از این کتاب را به عنوان نذر فرهنگی متقبل شدند. این نشان میدهد که این کتاب مخاطب خود را قبل از چاپ پیدا کرده و اگر کتابهای استخواندار و منابع خوب وجود داشته باشد، مخاطب هم وجود دارد.
صبح قزوین: چشمانداز ادبیات عاشورایی را با وجود این مشکلات چطور میبینید؟
عابدیها: حرکت سیدالشهدا یک حرکت ماندگار است، در شعری داریم که «دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نشد، آری آن جلوه که فانی نشود نور خداست»؛ بنابراین نباید از عاقبت کار بترسیم، زیرا تمام این مواردی که ما آنها را آسیب اطلاق میکنیم، در آینده مثل واکسنی برای ادامهی مسیر عمل خواهد کرد. مردم به تدریج از مداحی و شعر غیر اصیل دلزده میشوند و به نمونههای فاخر و اصیل رو میآورند، ما نیز باید با جهتدهی ذائقهی مردم به این جریان کمک کنیم.
انتهای پیام/5001
دیدگاه ها