سازمان میراث فرهنگی به تنهایی قدرت و توان حفاظت از بناهای تاریخی را ندارد

دکتر جواد شکاری نیری استاد‌یار و عضو هیئت علمی گروه مرمت و احیای بناهای تاریخی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) در خصوص حفاظت از بناهای باستانی و سایت‌های باستان شناسی در گفت‌وگو با خبرنگار  فرهنگ و هنر صبح قزوین، اظهار کرد: امروزه در دنیا به اهمیت سایت‌های باستان شناسی پی برده‌اند و روز به روز شیوه‌ های جدیدی را در حفاظت از بناهای تاریخی به کار می‌برند.
وی افزود: در کشور ما کوشش هایی برای کاوش های باستان شناسی بعد از انقلاب صورت گرفته است البته در زمان قبل از انقلاب هم این کاوش ها وجود داشته ولی عمدتا توسط باستان شناسان خارجی و یا به صورت مشترک انجام می شد.
شکاری تصریح کرد: تاریخ خروج اشیاء تاریخی از ایران، بسیار طولانی بوده که سابقه آن در اصل به زمان قاجار بر می‌گردد.
در دوران قاجار فرانسوی ها قلعه ای در شوش ساخته بودند و آثار کاوش شده را در آنجا نگهداری و سپس روانه فرانسه می‌کردند که امروزه بیشترین کلکسیون‌های موزه لوور در پاریس را اشیای ایرانی و خصوصا اشیای دوران هخامنشی، تشکیل می‌دهد.
وی خاطر نشان کرد: قاچاق اشیاء در زمان قبل از انقلاب هم با مجوز و هم بدون مجوز صورت می‌گرفت که بعد از انقلاب هم متأسفانه نوع بی مجوز آن ادامه داشت چرا که به هر حال صهیونیسم جهانی در سایه غارت نشانه های هویت ملت ها، یعنی قاچاق عتیقه، بسیار ثروتمند بوده و پول زیادی را برای آنها می‌پردازد و به همین دلیل قاچاقچیان کشورهای مختلف و به خصوص کشور خودمان وسوسه می شوند و کلنگ بر می‌دارند و راهی بیابان ها می‌شوند، لذا بعد از انقلاب هم علی‌رغم تلاش های مسئولین متأسفانه قاچاق اشیاء، ادامه داشته و شاید هم دارد.
شکاری با اشاره به اینکه سازمان میراث فرهنگی به تنهایی قدرت و توان حفاظت از این بناهای تاریخی را ندارد، گفت: علی رغم کوشش هایی که نیروی انتظامی برای جلوگیری از روند خروج اشیا از کشور دارد باز هم گاهی اوقات شاهد قاچاق آثار تاریخی هستیم.
البته کشور ما عرصه های وسیعی دارد که در هر گوشه و کنارش سایت های باستان شناسی وجود دارد به همین دلیل بخصوص در مکان‌های دور دست شاهد این اوضاع رقت‌انگیز هستیم.
وی افزود: چون در داخل کشور کمتر انسانی پیدا می‌شود که پول زیادی برای این آثار تاریخی پرداخت کند لذا عمده این اشیا از کشور خارج می‌شود.
عمدتا این اشیا شامل وسایل مفرغی، سفالی، سنگی و.
.
.
است و با اینکه در بعضی از مکان‌ها کوششهای محدود و زحماتی کشیده شده است ولی به اعتقاد این جانب این زحمات در مقابل تخریب ها بسیار ناکافی است.
این استاد دانشگاه یادآور شد: قسمتی از این قضیه به کمبود امکانات و خلأ قوانین در حفاظت از سایت‌های باستان شناسی باز می‌گردد.
هنگامی که قاچاقچیان این سایت‌ها را مورد کاوش قرار می‌دهند همه چیز را تخریب می‌کنند لذا ما به لحاظ حفظ و نگهداری و همچنین مرمت سایت‌های باستان شناسی بسیار مشکل داریم.
وی با اشاره به کمبود متخصصین در این زمینه و نبود اراده و حتی دلسوزی نسبت به حفظ و نگهداری این سایت های باستانی که این مشکلات را تشدید می‌کند، گفت: به عنوان مثال اثر و بنایی که در ۴۵ سال گذشته کاوش شده‌است اگر وضعیت امروز آن را بررسی کنیم مشاهده می‌کنیم که واقعا در وضع رقت انگیزی به سر می برد.
شکاری ادامه داد: تخت جمشید با وجود اینکه دایره حفاظتی را همیشه با خود داشته ‌است، اما به هر دلیلی بخواهیم عکس‌های سال های قبلی آن را با وضعیت فعلی اش مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که اقدامات حفاظتی این سایت تاریخی، کافی و اساسی نبوده و در طول این مدت صدمه های بسیاری دیده و دائم در معرض تخریب است، هرچند اقدامات دیر هنگامی هم صورت گرفته ولی امیدواریم صدمات و عارضه ها تشدید پیدا نکند تا در مجموع اقدامات مسئولانه حفاظتی ، منجر به نگهداری و حفظ این آثار بسیار ارزشمند شود.
وی با بیان اینکه ازین پس به لحاظ گسترش استفاده از وسایل و ماشین هایی با سوخت فسیلی، مشکلات ما بیشتر خواهد شد، اذعان کرد: بدلیل ازدیاد ماشین ها و کارخانه ها، سیستم های گرمایشی خانه ها انبوهی از گاز های آلوده از جمله گازکربنیک و یا گازهای سولفور تولید می‌کند که نهایتا به اسیدکربنیک و یا اسید‌سولفوریک تبدیل می‌شوند که بناهای تاریخی و به خصوص بنای سنگی مثل تخت جمشید را بشدت تخریب می‌کنند.
شکاری افزود: در نتیجه، حال که کشور ما به سمت ماشینی شدن گام برمی‌دارد، موقعیت بسیار خطرناکی برای بناهای تاریخی ایجاد شده است.
البته ناگفته نماند که گسترش این پدیده لطمات جبران ناپذیری هم به محیط زیست وارد کرده است؛ ازجمله باعث تهدید و انقراض گونه های گیاهی و جانوری و سایر گونه های بیولوژیکی می گردد.
عضو هیئت علمی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) تأکید کرد: بناهای تاریخی در واقع نعمت‌های خداوند در دست ما هستند که باید برای حفاظت از این نعمت ها برای نسل های آینده و بهره برداری از آن ‌ها کوشش نمائیم.
من حدود ۲۵ سال قبل در کارهای تعیین حریم و حفاظتی تخت جمشید حضور داشتم و به تازگی نیز بازدیدی از تخت جمشید به عمل آوردم که شدت تخریب آن نسبت به ۲۵ سال قبل بسیار زیاد بود و برایم بسیار تأسف برانگیز بود.
وی خاطر نشان کرد: تعداد بازدید کننده گان از تخت جمشید بسیار زیاد است و من دیدم که برای دور مجسمه های سنگی و سرستون ها شیشه زده اما حفاظی برای سقف آن ها قرار نداده بودند و معبرهای آن ساماندهی شده بود و تنها در برابر صدمات بازدید کنندگان تا حدودی حفاظت شده است.
شکاری با اشاره به تپه زاغه قزوین که روستایی با قدمت ۸ هزار سال است، گفت: اقدامات حفاظتی مناسبی برای این سایت انجام نشده، بعضی از قسمت‌های آن به صورت سنتی حفاظت شده که آن هم اگر مداوم نباشد محکوم به شکست است یعنی گل مالی بناهای خشتی و گلی شاید حداکثر یک یا دو سال دوام بیاورد و این کار یک اقدام اساسی حفاظتی نیست، اگر ما الآن به محل زاغه برویم مشاهده می‌کنیم که کاهگل بکار رفته کاملا تبله کرده و پوسیده و تخریب شده‌اند.
در نتیجه جداره ها در معرض تخریب عوامل مخل آثار بی دفاع مانده اند.
وی افزود: در زمان قبل از انقلاب مرحوم آقای دکتر عزت الله نگهبان یک سوله برای حفاظت از تپه زاغه قزوین بناکرد که به حال خود رها شد و این سوله نه تنها این مکان را حفاظت نکرد بلکه تخریب آن را هم تشدید کرد، زیرا در دل بیابان کار گذاشته شده بود و تبدیل به یاطاقی برای گوسفندان شد.
دکتر نگهبان هم در مقاله اش نوشته که چوپان با گوسفندانش در هنگام آفتاب شدید و باران به زیر این سوله می‌آمدند.
این استاد دانشگاه با تأکید بر تجدید نظری که در کاوش های باستان شناسی باید صورت بگیرد، تصریح کرد: باید قوانین لازم در این زمینه مدون شود، بطوریکه در کنار کاوش های باستان شناسی، ضرورت حضور مرمت گران در حین کاوش، امری واجب تلقی گردد و بودجه های لازم در این راه نیز تخصیص یابد تا امر حفاظت عملی از چنین سایت هایی، صورت واقع به خود بگیرد به طوری که ماندگاری آن تضمین شود.
وی یاد آور شد: .
یک راه ساده تر این است که بنایی که امکان حفاظت بعد از کاوش را ندارد بهتر است دوباره با خاک پر شود، زیرا بنا تا زمانی که زیر خاک بماند سالمتر است، البته اگر از دست قاچاقچیان در امان بماند.
سایت های باستان شناسی که در کنترل نیروی انتظامی است به خوبی محافظت می شود اما در جاهایی که چنین امکان حفاظتی وجود ندارد، در این مناطق بهتر است کاوش صورت نگیرد تا اثر تاریخی زیر خاک بماند و سالم و در امان باشد.
شکاری توضیح داد: امروزه تکنولوژی پیشرفت کرده و می توان حتی حفاری نکرد، یعنی دستگاه و رادارهایی وجود دارند که اشعه های آن به عمق خاک نفوذ می‌کنند و خبرهایی که در زیر خاک است را به خوبی مونیتورینگ می‌کنند و می توان آنجا بررسی کرد که باید کاوش صورت بگیرد یا نه.
اما متأسفانه تا آنجا که من اطلاع دارم هنوز از این دستگاه ها در ایران نداریم و یا کاربرد فراگیری ندارد چرا ما خودمان چنین امکاناتی را با تکیه بر توان داخلی و یا همکاری با سازمانهای بین المللی مسئول در کشور خودمان ایجاد نکنیم؟ وی ادامه داد: البته چند سال قبل به مقامات میراث فرهنگی ایجاد چنین سیستمی را پیشنهاد کردم که متأسفانه مسئولین وقت استقبال نکردند و با تردید به این موضوع نگریستند.
متوجه شدم علاقه چندانی وجود ندارد و کوشش‌های من هم فایده‌ای ندارد، لذا منصرف شدم.
اما وجود چنین امکاناتی برای دستگاه باستان شناسی کشور واقعا لازم و ضروری است.
شکاری تأکید کرد: روش های سنتی، دیگر جوابگو نیستند و باید از سازه ها و سیستمهای پیشرفته تر استفاده کرد و بناها را زیر سقف برد و آن را رها نکرد و الا تمام زحمات و هزینه ها متاسفانه به هدر خواهد رفت چنانکه اشاره شد یک نمونه بارز آن تپه زاغه قزوین است و حتی به میمون قلعه نیز میتوان اشاره کرد که وضعیت حفاظتی چندان مناسبی ندارد.
عضو هیئت علمی مرمت بناهای تاریخی دانشگاه امام، خاطر نشان کرد: من در کاوش های سلطانیه و تعیین حریم آن مشارکت داشتم، ویر داشکسن را که یک معماری صخره ای بسیار با ارزشی از دوره مغول بود، سازمان میراث فرهنگی به سرپرستی فردی مورد کاوش قرار داد، نقش های بسیار زیبا و ارزشمندی بر جداره های این صخره وجود داشت اما دور از دسترس مأموران حفاظتی بود و مأموران حفاظتی لازم هم به کار گماره نشده بودند، متأسفانه چون فصل کاوش محدود است پس از ترک هئیت کاوش در این منطقه، قاچاقچیان آمده بودند و دیوار های آنجا را با مته سوراخ کرده و دینامیت کار گذاشته و آن جا را برای یافتن گنج منفجر کردند و لطمات زیادی را به آن بنای ارزشمند وارد ساختند.
وی افزود: حال ما نمی خواهیم خیلی دنبال مقصر بگردیم، مقصر هم قطعا قاچاقچیان و عوامل صهیونیزم جهانی هستند ولی با این وضع اگر امکان حفاظت در مکانی وجود ندارد بهتر است که اصلا کاوش نشود تا در معرض دید هم قرار نگیرد، بهتر است همراه با بودجه کاوش، آن سازمان مسئول بودجه‌ای هم برای حفاظت و مرمت آن اختصاص بدهد.
شکاری با اشاره به راه افتادن رشته های مرمت و احیای بناهای تاریخی در دانشگاه ها گفت: امروزه متخصصان زیادی تربیت شده و در حال تربیت شدن هستند و این روند ادامه دارد.
لذا دانش فنی ما در این زمینه در حال حرکت به سمت مناسبی است که در کنار آن باید همه دست به دست هم دهند و بقیه نواقص را حل کرده تا از درس های تلخ گذشته عبرت بگیریم.
وی در رابطه با تخریب های عظیمی که در طاق بستان رخ داده است یادآور شد: متاسفانه برخی ندانم کاری های نامناسب در کنار این سایت تاریخی بسیار با ارزش در حال انجام است که مسئولان مربوط باید با دقت نظر اجرایی مناسب و مشورت های کافی با اهل فن دست بکار شوند تا از آسیب ها جلوگیری شود چون با وسایل سنگینی مانند، بولدوزر و بیل مکانیکی آنجا را کاوش و حفاری کرده اند و البته من در سمینار دانشگاه تهران از آن انتقاد کردم و وضعیت این تخریب بسیار بزرگ را مشخص کردم.
امروزه هر رهگذری آن جا را می بیند واقعا متأسف می شود.
در صورتیکه هرگونه کاری در محیط آثار با ارزشی چون طاق بستان مستلزم دقت نظر و ظرافتکاری های بسیاری می باشد.
شکاری نمونه دیگر این بی توجهی‌ها را ساختن جاده در کنار کاخ اردشیر در فیروزآباد دانست و اذعان کرد: متأسفانه دقت نشده و این جاده بسیار خطر ساز است، کاخ اردشیر شناسنامه معماری ایران است و یک بنای گنبد دار با سازه‌‎های طاقی از لاشه سنگ و ساروج و مجموعه‌ای از عناصر ارزشمند معماری است که بیش از ۱۷۰۰ سال عمر دارد، هنگامی که ماشین ها از این جاده عبور می کنند ارتعاشاتی ایجاد کرده که دائم به بنا تحمیل می‌شود و در دراز مدت برای اساس آن بسیار خطر ساز می تواند باشد.
امیدوارم مسئولان دست اندرکار تا دیر نشده به فکر نجات آن بنای ارزشمند باشند.
وی به طرح انتقال راه آهن از کنار نقش رستم اشاره کرد و گفت: با اینکه جاهای زیادی مقابل آن مکانها وجود دارد، عبور دادن اینها از کنار آثار تاریخی به آن بنا، کشور و مردم درهر حال ظلم است.
باید از این کارها جلوگیری شود و مخصوصا مقامات مسئول که باید در این زمینه بسیار مسئولانه عمل کنند.
متأسفانه می توان گفت در سال های گذشته این خطاها صورت گرفته و امیدواریم که دیگر تکرار نشود.
این استاد دانشگاه در پایان اظهار کرد: ما هم در زمینه تربیت متخصص آثار تاریخی و هم در زمینه برخورداری از این نعمت تاریخی که خداوند دراختیار ما قرار داده است وضعیتمان خوب است، ان‌شاء‌الله بتوانیم در این زمینه با بهره گیری از تجارب ارزشمند جهانی در کنار بهبود مدیریتی به خوبی از این نعمت ها بهره مند شویم و به نتیجه مطلوب در سطح جهان برسیم.
انتهای پیام/۸۰۰۲/خ