زنان ایرانی؛ آهسته و پیوسته در مسیر نقش‌آفرینی/ سهم بانوان از رونق تولید چقدر است؟

به گزارش سرویس اقتصادی صبح قزوین؛____ گزارشگر مهین کشاورز.

امسال سال رونق تولید است و زنان نیز مانند سایر عرصه‌های انقلاب، باید جایگاه خود را در این نبرد اقتصادی پیدا کنند. یکی از مهم‌ترین زمینه‌های نقش‌آفرینی بانوان در عرصهٔ تولید، به ترویج فرهنگ مصرف کالای ایرانی مربوط می‌شود.

مادر به عنوان محور خانواده می‌تواند در تربیت فرزندان و خرید منزل طوری عمل کند که فرهنگ استفاده از کالای ایرانی در خانواده نهادینه شود و به تعبیر رهبر انقلاب به کالای ایرانی «تعصب» داشته باشند. این زمینه را می‌توان نقش «غیرمستقیم» زنان در رونق تولید دانست.

اما آنچه ما در این گزارش به آن پرداخته‌ایم، نقش «مستقیم» زنان در تولید است. عرصهٔ تولید در جامعهٔ شهری عرصه‌ای مردانه شناخته شده و شاید عموم مردم نقش مستقیمی در رونق تولید برای زنان قائل نباشند. اما آیا تمام واقعیت همین است؟

یکی از آسیب‌هایی که جامعهٔ شهری ممکن است دچار آن شود، مصرف‌گرایی بانوان و دور ماندن آن‌ها از میدان تولید است، به این معنا که بانوان آنگونه که باید از اوقات فراغت خود بهره‌برداری نمی‌کنند. با این وجود بانوانی هستند که پا در عرصهٔ تولید گذاشته و در مشاغل خانگی و غیر خانگی به عنوان رزمندهٔ نبرد اقتصادی مشغول به تلاشند.

در این گزارش ابتدا با یک جامعه‌شناس دربارهٔ اشتغال بانوان در تولید و راهکارهای بهبود آن به گفت‌وگو نشستیم، سپس به سراغ چند تن از بانوان تولیدکنندهٔ قزوینی و فعالان این حوزه‌ها رفتیم تا دربارهٔ اشتغال و دغدغه‌هایشان با آن‌ها صحبت کنیم.

کریم تفضلی دکترای جامعه شناسی فرهنگی از دانشگاه دهلی هندوستان دارد، تفضلی اکنون به عنوان کارشناس فرهنگی در دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) حضور دارد و پژوهش‌هایی در موضوع اشتغال بانوان انجام داده است.

لزوم توجه به ویژگی‌های زنان، بهسازی محیط و کارآفرینی

این جامعه شناس درپاسخ به این سؤال که آیا می‌توان برخی مشاغل را برای زنان مناسب‌تر دانست، اظهار می‌کند: این موضوع را از دو بعد می‌توان بررسی کرد: بعد اول به ویژگی‌های تفاوت طبیعت خلقت زن و مرد مربوط می‌شود، به این معنا که زن به عنوان مادر محور خانواده است و تفاوت‌هایی روانشناختی با مردان دارد. همین ویژگی‌های روانشناختی اقتضا می‌کند که برخی مشاغل را بهتر انجام دهند، البته تحقق کامل این امر به مسیر درازی نیاز دارد.

وی ادامه می‌دهد: مهم‌ترین ایده‌آل ما باید تعادل بخشی میان محیط کار و خانه باشد. طوری که خانم‌ها در عین مشارکت در تولید از نعمت مادری، همسری و حریم خانوادگی محروم نشوند، باید تسهیلاتی متناسب با نظام کاری ایران برای بانوان درنظر گرفته شود، زیرا به عنوان مثال آنچه به عنوان مرخصی زایمان در نظر گرفته شده، با مشکلاتی مواجه است و کارآمد نیست.

تفضلی در بیان راه حل‌هایی بهبود فضای کسب کار بانوان عنوان می‌کند: در بسیاری از صنایع سبک بسته‌بندی، صنایع تبدیلی و تولیدی می‌توان به شرکت‌هایی با مدیریت و ترکیب زنانه رسید. در گذشته صنایع دستی فراوانی مثل خیاطی، ریسندگی، بافندگی داشتیم، اکنون نیز در سطوح مختلف و با صنایع زود بازده می‌توانیم فضایی را فراهم کنیم که در شرایط تحریم به اقتصاد کشور کمک کند.

وی اضافه می‌کند: همچنین برخی محیط‌های کاری را باید اصلاح کرد، به عنوان مثال شاید تا قبل از انقلاب حضور بانوان در کارخانه‌ها امری پذیرفته شده نبود. اما اکنون فضای فرهنگی جامعه تغییر کرده، حضور بانوان در کارخانه‌ها افزایش یافته و محیط‌ها نیز مانند گذشته نیست. پس توجه به ویژگی‌های فردی زنان توچه کنیم، بهسازی محیط‌ها و کارآفرینی با صنایع سبک مشاغل و انجمن‌های مستقل زنانه سه راهکار بهبود مشارکت زنان در تولید است.

دولت مشاغل خانگی را به رسمیت شناخته و هدایت کند

یکی از حوزه‌های شناخته شده برای اشتغال بانوان، مشاغل خانگی است که بانوان می‌توانند در عین حضور در کانون خانواده، در رونق تولید نیز سهیم باشند. برای اینکه تعریف دقیق‌تری از مشاغل خانگی داشته باشیم، به سراغ بیت‌الله اکبری رفتیم، وی استادیار دانشگاه آزاد اسلامی قزوین است و دکترای تخصصی اقتصاد از دانشگاه بابلسر دارد.

این استاد اقتصاد در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی صبح قزوین مشاغل خانگی را به دو دسته تقسیم کرده و اظهار می‌کند: دستهٔ اول خدمات منزل مانند پختن غذا، تمیز کردن منزل، پاک کردن سبزیجات و امثالهم است که اصطلاحاً به آن خانه‌داری نیز می‌گوییم.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد قزوین با اشاره به دستهٔ دوم مشاغل خانگی ابراز می‌کند: تعریف دیگر مشاغل خانگی شامل دورکاری‌هایی است در منزل انجام می‌شود و نیاز به حضور فرد در کارخانه ندارند.

اکبری اضافه می‌کند: چنین مشاغلی این امکان را برای بانوان فراهم می‌کند که به عنوان مثال تولیدات هنری را در منزل انجام داده و از چند مزیت بهره‌مند شوند؛ فرد هم در محیط خانواده حضور دارد، هم نوعی تفریح است و کاری هنری مطابق با علاقه‌اش انجام می‌دهد، از سوی دیگر درآمد کسب کرده و به تولید کشور نیز کمک می‌کند.

این اقتصاددان با بیان اینکه درصد قابل توجهی از مردم چین در مشاغل خانگی مشغول به کارند، تصریح می‌کند: حتی برخی از محصولاتی که به کشورهای دیگر صادر شده و از آن استفاده می‌کنیم، تولیدات خانگی مردم چین است. با این وجود تاکنون کشور ما استفادهٔ کمی از ظرفیت مشاغل خانگی کرده است.

استادیار دانشگاه آزاد قزوین با اشاره به نقش دولت‌ها در رونق مشاغل خانگی ابراز می‌کند: سازمان‌های دولتی باید این مشاغل را به رسمیت بشناسند و با همکاری کارشناسان این حوزه دستورالعمل و راهکارهایی برای ساماندهی مشاغل خانگی تدوین کنند. با توجه تغییر ساختار اشتغال در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه، این حوزهٔ کاری را نیز می‌توان اصلاح و به مسیر درست هدایت کرد.

احیای هنر سنتی ایران با مشاغل خانگی

برای اینکه از نزدیک با بانوان شاغل در منزل و دغدغه‌های آن‌ها آشنا شویم، به سراغ یکی از این افراد رفتیم، فاطمه رضی‌پور ساکن شهر اقبالیه است و در حوزهٔ چرم‌دوزی فعالیت می‌کند، آن‌ها مدتی مکانی را برای کارگاه اجاره کرده بودند، اما اکنون به دلیل افزایش اجاره بها و گرانی مواد اولیه در منزل کار می‌کنند.

رضی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی صبح قزوین دربارهٔ نحوهٔ شروع کار خود به زمانی اشاره می‌کند که با تعدادی از دوستانش در دورهٔ آموزشی چرم‌دوزی شرکت می‌کردند، آن‌ها پس از این کلاس گروهی تشکیل داده و محصولات چرمی تولید می‌کنند.

از وی دربارهٔ اهمیت هنر چرم‌دوزی و نقش آن در رونق تولید می‌پرسیم و او اینگونه پاسخ می‌دهد: چرم‌دوزی هنر سنتی و قدیمی ایران است که تجدید حیات یافته و به تدریج خود را بازیابی می‌کند، ما می‌توانیم محصولات آن را به کشورهای دیگر صادر و از این طریق ارز وارد کشور کنیم.

رضی‌پور ادامه می‌دهد: از سوی دیگر این هنر کار دست است و دوام زیادی دارد، به همین دلیل از محصولات آن استقبال می‌شود. البته با توجه به افزایش قیمت‌ها، فروش کمتری در میان مردم داریم، اما عرضهٔ آن در نمایشگاه‌ها و یا برای گردشگران با استقبال و فروش خوبی مواجه می‌شود.

مشاغلی که سلیقهٔ زنانه، لازمهٔ آن‌هاست

اما اگر از مشاغل خانگی عبور کنیم، برخی مشاغل به دلیل جنبهٔ هنری و ظرافت‌های خود نیازمند حضور بانوان هستند. شیرینی پزی که قدمتی دیرینه در شهر قزوین دارد، یکی از هنرهاست که بسیاری از زنان قزوینی آن را از مادران خود آموخته و به نسل جدید منتقل می‌کنند. فخری خوئینی یکی از این بانوان است که در قنادی خود در نجف آباد قزوین، شیرینی سنتی تولید و به فروش می‌رساند.

این بانوی قزوینی در توضیح انگیزه‌های آغاز این کسب و کار به خبرنگار اقتصادی صبح قزوین می‌گوید: از کودکی شیرینی پزی را از مادر و مادربزرگم آموخته بودم و پس از ازدواج فرزندان و فراغتی که برایمان حاصل شد، با همسرم تصمیم به تأسیس یک قنادی گرفته و کار را شروع کردیم.

وی در ادامه تاکید می‌کند: شیرینی‌پزی ظرافت زیادی دارد و در واقع کار خانم‌ها است، اگر بانوان در این کار ورود نکنند، کار ضعیف می‌شود. اگرچه اکنون دستگاه‌هایی وجود دارد که قالب‌زنی را به صورت مکانیزه انجام می‌دهد، اما این دستگاه‌ها گران هستند و محصول آن‌ها نیز با هنر دست قابل مقایسه نیست.

وی می‌افزاید: این کار در درجه اول به حمایت مالی نیاز دارد، چون هزینه‌های کار بالا است. دغدغهٔ دوم به گرانی اجاره بهای مغازه‌ها مربوط می‌شود.؛ من ساکن قزوین هستم، اما به دلیل بالا بودن اجاره در قزوین کار خود را به نجف آباد منتقل کرده‌ام و اگر حمایت شویم، علاقهٔ زیادی به گسترش کارگاه دارم.

خوئینی دربارهٔ میزان فروش محصولاتش عنوان می‌کند: فروش این محصول فصلی است، مثلاً در اعیاد فروش و سفارش خوبی داریم. البته کار ما نیاز به معرفی نیز دارد، پیش از این یک بار مرحوم شهید عالم باقری برای فیلمبرداری به کارگاه ما آمدند و پس از آن نیز قرار شد از حمایت‌هایی برخوردار شویم که متاسفانه محقق نشد. راه دیگر تبلیغ محصولات حضور در نمایشگاه‌هاست که متاسفانه هزینهٔ اجارهٔ غرفهٔ نمایشگاه بالاست و ما امکان حضور نداریم.

فعالیت همپای زنان و مردان روستایی و عشایر

در ابتدای گزارش گفتیم که گاهی زنان شهری دچار مصرف‌گرایی شده و از عرصهٔ تولید دور می‌شوند. اما وضعیت زنان روستایی و عشایر در این زمینه متفاوت است، آن‌ها همپای مردان و گاهی بیش‌تر از آن‌ها کار می‌کنند و نقش مولد دارند. برای دریافت اطلاعات بیش‌تر در این زمینه تصمیم گرفتیم به سراغ کارشناسان و فعالان این حوزه برویم و با آن‌ها گفت‌وگو کنیم.

آذر کردی کارشناس بانوان اداره امور عشایر استانداری قزوین در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی صبح قزوین اظهار می‌کند: آمار دقیقی از زنان تولیدکنندهٔ عشایر استان نداریم. با این وجود از آغاز تأسیس این دفتر تا کنون چهار صندوق عشایری تأسیس شده که هدف از آن‌ها اشتغال خانگی بانوان عشایر است. این صندوق‌ها برای رونق اشتغال خانگی تسهیلات کم بهره‌ای پرداخت می‌کنند.

نیاز بانوان عشایر به آگاهی و توانمندسازی

از وی دربارهٔ نقش زنان عشایر در رونق تولید پرسیدیم و او توضیح می‌دهد: زنان عشایر پا به پای مردان کار می‌کنند و در برخی زمینه‌ها نقش پررنگ‌تری از مردان دارند. اما متاسفانه نقش آنان در حاشیه قرار دارد. ما تلاش می‌کنیم با این حمایت‌های هرچند کم، قدم‌هایی را برای اشتغال آن‌ها به ویژه در حوزهٔ دامداری برداریم.

کارشناس بانوان اداره امور عشار استان قزوین اضافه می‌کند: 25درصد گوشت قرمز کشور را عشایر تولید می‌کنند. این حمایت و اموزش‌ها نیز می‌تواند روی بهبود دامداری و افزایش تولید گوشت قرمز تاثیرگذار باشد.

کردی با اشاره به دوره‌های برگزار شده در دفتر امور عشایر، تصریح می‌کند: دوره‌های آموزشی پرواربندی، زنبورداری و گیاهان دارویی برگزار شده و طبق تفاهم‌نامه‌ای با مرکز آموزش و تحقیقات کشاورزی، از اساتید این مرکز برای این دوره‌ها استفاده می‌کنیم. در یکی از مناطق عشایری حاجی آباد نیز با همکاری سازمان میراث فرهنگی دورهٔ گلیم بافی مقدماتی برگزار کردیم که با استقبال خوبی مواجه شد.

اما زنان تولیدکنندهٔ عشایر با چالش‌هایی نیز مواجهند. کردی با اشاره به این چالش‌ها تصریح می‌کند: نخستین مسئله به دغدغه‌های مالی و سرمایهٔ اولیه‌ای مربوط می‌شود که برای شروع کار مورد نیاز است، اما این تمام مشکل نیست و در زمینه‌های فرهنگی و آموزشی نیز با مسائلی مواجهیم.

کردی ادامه می‌دهد: بانوان مناطق غیرشهری به توانمندی‌های خود آگاه نبوده و عزت نفس پایینی دارند، اگر آن‌ها به نقش مهمی که در تولید دارند پی ببرند، موفق‌تر عمل خواهند کرد. از سوی دیگر باید به سواد آموزی و تحصیلات این بانوان توجه و بی‌سوادی را از بین ببریم. ما برای حل این مسئله و آموزش بانوان عشایر تعاملاتی با نهضت سوادآموزی داشته‌ایم.

عشایر نمونه‌ای که از سه رأس گوسفند شروع کرد

زهرا سیفی یکی از زنان موفق است که به عنوان عشایر برتر کشور انتخاب شده و در زمینهٔ دامداری، کشاورزی و زنبورداری فعالیت می‌کند، خانوادهٔ خانم سیفی قشلاق خود را منطقهٔ زیاران و ییلاق را در طالقان سپری می‌کنند.

سیفی در توضیح زمینه‌های فعالیت خود به خبرنگار اقتصادی صبح قزوین می‌گوید: هم اکنون 100گوساله پرواری و 700 رأس میش دارم، کار خود را با پنج میلیون تومان سرمایهٔ اولیه و سه عدد گوسفند شروع کردم و به تدریج آن را افزایش دادم. علاوه بر این گندم، جو و ذرت نیز کشت می‌کنم.

وی دربارهٔ وضعیت بانوان در زمینهٔ تولید اظهار می‌کند: متاسفانه بانوان ما آموزش کمی دیده‌اند و گاهی دچار تنبلی می‌شوند. باید کار را به آن‌ها یاد داد و من نیز سعی می‌کنم به این آموزش کمک کنم. زنان و مردانی هستند که برای آموختن پرورش گوسفند نزد من می‌آیند، من به آن‌ها یاد می‌دهم و هرکدام جداگانه مشغول کار می‌شوند.

فعالیت 45 واحد صنعتی با مدیریت بانوان در قزوین

اما نقش آفرینی زنان به حوزه‌هایی که پیش‌تر از آن‌ها سخن گفتیم محدود نمی‌شود. زنانی هستند که مشاغل دیگری را انتخاب کرده و وارد حوزهٔ صنعت شده‌اند. فاطمه حسن نایبی مشاور امور بانوان شرکت شهرک‌های صنعتی استان قزوین است و در گفت‌گو با خبرنگار اقتصادی صبح قزوین بیان می‌کند که مشکلات صنعت را نمی‌توان تفکیک جنسیتی کرد، زیرا مشکلاتی که صنعتگران با آن دست به گریبان هستند معمولاً همگانی و ورای جنسیت افراد است.

از نایبی دربارهٔ آمار بانوان صنعتگران استان قزوین می‌پرسیم، وی اظهار می‌کند: ما در محدودهٔ شهرک‌های صنعتی حدود 20 واحد بهره‌بردار فعال داریم و از اواخر سال گذشته تا کنون نیز حدود 16-17 متقاضی برای عقد قرارداد مراجعه و شروع به ساخت و ساز کردند تا به تولید برسد و به این آمار اضافه شوند.

وی اضافه می‌کند: اما اگر بخواهیم صنعتگران کل استان را درنظر بگیریم حدود 45 واحد صنعتی داریم که کاری را شروع کرده‌اند و به عنوان بانوی کارآفرین یا شروع کنندهٔ کار خودشان بوده‌اند و یا اینکه شرکتی هستند که مدیر عامل یا رئیس هیئت مدیره خانم است.

مشاور امور بانوان شرکت شهرک‌های صنعتی استان قزوین با اشاره به مشوق‌های این شرکت به بانوان صنعتگر تصریح می‌کند: یکی از اهداف ما در شرکت شهرک‌ها تسهیلگری امور بانوان است، سازمان مرکزی ما از سال 86 شورایی به نام شورای شورای توسعه و تعاون بانوان کارآفرین تشکیل داده که یکی از اهداف آن تسهیلگری ارتباط کارآفرینان با بخش دولتی است.

نایبی با اشاره به واحدهای صنعتی که تمام نیروهایشان خانم هستند، اظهار می‌کند: برخی از این نیروها ممکن است بدسرپرست و یا بی‌سرپرست باشند و اشتغال‌زایی برای آن‌ها امر مثبتی است، بنابراین باید مشوق‌هایی برای چنین کارفرماهایی که شغلی مناسب خانم‌ها فراهم کرده‌اند، در نظر گرفت.

از وی دربارهٔ چالش‌هایی که بانوان صنعتگر با آن مواجهند، می‌پرسیم. او در این باره می‌گوید: در مدیریت یک صنعت تفاوتی میان خانم‌ها و آقایان نیست و بانوان صنعتگر در حوزه‌های مختلفی اعم از صنایع غذایی و الکترونیک ورود کرده‌اند، از سوی دیگر این خانم‌ها در خط تولید نیستند و کارهای سخت و سنگین به مردان سپرده می‌شود.

پای صحبت‌های یک بانوی صنعتگر

فرشته علیپور یکی از بانوان صنعتگر استان و عضو کانون زنان بازرگان قزوین است. علیپور تنها تولید کنندهٔ مقوای بهداشتی استان است و در اولین رویداد نمایشگاهی رفع نیازهای فناورانه صنایع کوچک و متوسط منطقه‌ای استان قزوین به عنوان صنعتگر حضور داشته. علیپور برای 15 نفر اشتغال ایجاد کرده، با این وجود شرکت او تنها با یک سوم ظرفیت واقعی خود مشغول به تولید است.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی صبح قزوین دربارهٔ کسب و کار خود اینگونه توضیح می‌دهد: ما طرفدار و دوستدار محیط زیست هستیم، کاغذ را خمیر کرده، آن را به جعبهٔ شیرینی و پیتزا تبدیل می‌کنیم و در اختیار صنایع غذایی قرار می‌دهیم. شرکت ما در شهرک صنعتی لیا است.

علیپور با اشاره به چالش‌های بانوان صنعتگر اظهار می‌کند: وقتی یک خانم وارد حوزهٔ کاری به ویژه از نوع به اصطلاح زمخت صنعت می‌شود، با مسائل مختلفی روبرو است، بنابراین باید لباس و کفش آهنی به تن کنیم و شاید وقتی به منزل می‌رویم هم تا نیمه‌های شب درگیر کار هستیم.

این بانوی کارآفرین ادامه می‌دهد: چالش‌هایی که با ادارات داریم زیاد است، هرچند گاهی به دلیل اینکه خانم هستیم همکاری بیش‌تری با ما می‌شود. از سوی دیگر صنعت وضعیت خوبی ندارد و دچار رکود است، آرزو دارم واردات کمتر شود و صنعتگران بیش‌تری با حداکثر ظرفیت تولید خود کار کنند.

وی در پاسخ به این سؤال که عرصهٔ صنعت تا چه حد مناسب حضور بانوان است، عنوان می‌کند: این موضوع بستگی به روحیهٔ آن خانم دارد و فردی مثل من که به چالش علاقه دارد، برایش فرقی نمی‌کند. من کارشناسی ارشد شیمی عالی دارم و با علاقه وارد این کار شدم، نوآوری در صنعت و فراهم کردن کار برای کارگران به من انگیزه می‌دهد و این لذت‌ها سختی کار را به حاشیه می‌برد.

علیپور ادامه می‌دهد: از سال اول دانشگاه تاکنون حدود 20 سال است که در عرصهٔ صنعت حضور دارم و با جسارت وارد این عرصه شدم. زمان دانشجویی به عناوین مختلف از دانشگاه نامه می‌گرفتم که به کارخانه‌های مختلفی اعم از عطر، رنگ، شوینده بروم و با آن عجین شدم.

آنچه در این گزارش بررسی شد، تنها بخشی از تلاش بانوان تولید کنندهٔ کشور و دغدغه‌های آن‌ها بود. قطعاً هریک از حوزه‌هایی که در این گزارش دربارهٔ آن سخن گفتیم، نیاز به بررسی و دقت بیش‌تری دارند که فرصت‌های بیش‌تری را می‌طلبد.

انتهای یپام/ 5001