باغستان سنتی با قدمتی بسیار طولانی، میراث گرانبهای استان قزوین به شمار میآید که حوزه اهمیت و فواید آن به استان محدود نمیشود، اما این عنصر امروز با چالشهای مختلفی از جمله آب و تخریب مواجه است و بیش از پیش نیازمند توجه همه جانبه همه ارگانها و افراد است.
به گزارش صبح قزوین؛______ گزارشی از طاهره سادات موسوی.
باغستان سنتی قزوین با بیش از 1000سال قدمت مانند کمربندی سبز اطراف شهر قزوین را فراگرفته است؛ این مجموعه باغات ویژگیهای مهمی دارد که به آن ماهیتی اجتماعی بخشیده و در چندین سفرنامه از جمله سفرنامه ناصرخسرو از آن یاد شده است.
این باغات با بیش از ۲۵۰۰ هکتار وسعت در گذشته گرداگرد شهر را فراگرفته بود، بادام و پسته جزو درختانی است هستند که در این باغات خودنمایی میکنند و جلوه اقتصادی به باغستانها بخشیده اند.
از سوی دیگر انتخاب قزوین به عنوان شهر پاک، اهمیت دادن به محیط زیست را یکی از مؤلفههای آن قرار داده است، بنابراین لازم است به عنوان شهر پاک به باغستان توجهی ویژه شود.
توسعۀ پایدار یکی از مواردی است که در دنیای امروز مطرح شده و از جایگاه بالایی برخوردار است، این توسعه مفهومی منبعث از تحمیل الزامات زیست محیطی بر فرآیند توسعه اقتصادی و اجتماعی است.با درنظر داشتن توسعه پایدار باید در طرحهای توسعه به حفظ باغستان توجه شود و از تخریب آن جلوگیری شود؛ اما به چه میزان به باغستان به عنوان میراث گرانبهای قزوین اهمیت داده میشود و مؤلفههای شهر پاک و توسعه پایدار در آن مورد توجه قرار میگیرد؟
مدتی است که ساخت و سازها بهویژه ساخت پل مورد انتقاد دوستداران باغستان قرار گرفته است و این اقدام را مصداق تخریب باغستان میدانند. ساخت پل تنها انتقاد موجود نیست و در کنار آن ساختن برخی پارکها را نیز مصداق تغییر کاربری باغستان عنوان میشود.
1500هکتار از باغستان نفس عمیق میکشد
حمید رحمانی به خبرنگار اجتماعی صبح قزوین اظهار میکند: باغستان سنتی قزوین با درنظر داشتن قسمتهای منفصل حدود 3هزار هکتار وسعت دارد که از این میزان بیش از 1500هکتار آباد است.
وی ادامه میدهد: حدود 300هکتار از باغستان حال و روز خوبی ندارد و از بین رفته و باقی مساحت آن نیز از وضعیت میانه برخوردار است.
مدیرکل سازمان باغستانهای سنتی شهرداری قزوین ابراز میکند: باغستان برای تمام ارگانها و مدیران اهمیت داشته و بر حفظ آن تاکید دارند، اما در عمل، تنها شهرداری وارد کار شده و برای آن بودجه صرف میکند.
وی اضافه میکند: درواقع همه بر حفظ، اهمیت بُعد اجتماعی، زیست محیطی، توریستی و اقتصادی باغستانها تاکید دارند اما شهرداری فقط به معنای واقعی وارد عمل شده و طبق اساسنامه فعالیت میکند.
این مسئول عنوان میکند: آبراه و امنیت دو مقوله مهم باغستان است؛ 32تا 35میلیون مترمعکب نیاز آبی باغستان است که از طریق سد طالقان فراهم میشود و دو سوم هزینه آن توسط سازمان پرداخت میشود.
وی ادامه میدهد: برای جبران آب مخازن 12و 6هزار لیتری نصب شده و بصورت رایگان خدمات عرضه میشود.
پل جایگزین دارد، اما باغستان نه!
رحمانی بیان میکند: در حوزه امنیت نیز اکیپهای گشت در باغستان مستقر شده و برای جلوگیری از تخریب، ریختن ضایعات، تغییر کاربری، سرقت و ورود کارتن خوابها اقداماتی انجام میدهند.
وی اضافه میکند: هر سال در حاشیه راهها در راستای کاهش آمار آتش سوزی اصلی، علف زنی صورت میگیرد و برای دسترسی به باغات نیز راههای خاکی در نظر گرفته شده است.
مدیرکل سازمان باغستانهای سنتی شهرداری قزوین تاکید میکند: درواقع فعالیتهای انگیزشی و تشویقهایی صورت میگیرد تا باغستان اقتصادی شود.
وی اظهار میکند: قزوین دارای 5رود فصلی است که تامین کننده آب باغ سنتی هستند، هنگام سیل این آبها به باغستان هدایت میشود، در سیل اخیر نیز با این کارکرد آسیبی به قزوین وارد نشد.
این مسئول ادامه میدهد: در بارشهای ابتدای سال علاوه بر سیراب شدن باغستان سفرههای آب زیرزمینی نیز تقویت شد؛ البته این اتفاق خسارتهایی نیز به دنبال داشت که پیگیر جبران آن از مراجع مربوطه هستیم و خود نیز تا جایی که بتوانیم جبران خسارت خواهیم کرد.
وی عنوان میکند: ادامه ساخت پروژه پل امام رضا(ع) متوقف شده و جایگزین مسیر بهتری که به باغستان آسیب نرساند یا با کمترین خسارت همراه باشد در حال مطالعه است؛ چراکه امکان جایگزین برای پل وجود دارد اما این برای باغستان امکانپذیر نیست.
باغستان و ارمغانی برای هوای پاک
رحمانی میگوید: نعمت باغستان در کل کشور بی بدیل، شاخصه هویتی شهر ما و کارخانه تولید اکسیژن است و با جذب آلودگی و ذرات ریز، هوایی پاک به ارمغان میآورد.
وی ادامه میدهد: بخشیدن چشم انداز زیبا به شهر، عمل کردن بهعنوان آبخوان و اجازه نفوذ آب به سفرههای آب زیر زمینی، درآمد اقتصادی، بانک ژن گیاهی، قابلیت بهره برداری توریستی از جمله مزایای باغستان سنتی قزوین به شمار میرود.
مدیرکل سازمان باغستانهای سنتی شهرداری قزوین بیان میکند: موضوع ارث و تقسیم زمین از آسیبهای بسیار جدی باغستان است؛ این مشکلی است که آسیب میزد و قابل جلوگیری نیز نیست.
وی ادامه میدهد: در دل باغستان قسمتهای زیادی خشک شده و از بین رفته است اما به خاطر مسائل قانونی نمیتوانیم کاری انجام دهیم، البته در این راستا اقدام به ایجاد انگیزه خواهیم کرد.
این مسئول ابراز میکند: لازم است برای کم آبی و خشکسالی فکری اساسی شود، البته این مشکل با ورود شهرداری به حداقل رسیده اما مدیریت کانال آب دست استان نیست و از این رو باید راه حلی اتخاذ شود که در محدوده اختیارات استان باشد.
وی اضافه میکند: راههای دسترسی به باغ و ورود ابزار و ماشین آلات نوین باغداری و همچنین راه برای حضور عوامل امدادی و اورژانس، محل نگهداری ادوات باغداری و افزایش راندمان آب با سرمایه گذاری اقداماتی هستند که باید درنظر گرفته شوند.
رحمانی میگوید: تغییر کاربری از لحاظ قانونی ممنوع است و درصورت بروز مشکل و تخلف برخورد خواهد شد، در فعالیتهای عمرانی انجام شده نیز راه قانونی طی شده و بهترین راه درنظر گرفته میشود.
اما فعالین عرصه باغستان برخلاف مسئول سازمان باغستان حرفهای دیگری میزنند و درد و دلها و شکایتهایی از نحوه مدیریت شهری دارند، برای اطلاع از نظرات آنان پای صحبت یکی از فعالین عرصه باغستان و یکی از باغداران نمونه نشستیم.
آلارم مدیریت شهری برای تشویق باغداران به تغییر کاربری
محمود داوران به خبرنگار صبح قزوین ابراز میکند: باغستان سنتی قزوین بهعنوان میراث مشترک انسان و طبیعت از تاثیر گستردهای برخوردار بوده و از جنبههی مختلف اقتصادی، اجتماعی، هویتی، تاریخی و اکولوژیکی دارای اهمیت است.
وی ادامه میدهد: در دهههای اخیر به دلیل ضعفهای مدیریتی و اشکالات در برنامه ریزی شهری و اجرای طرحها آسیبهای متعددی به باغستان رسیده است.
رئیس کارگروه توسعه پایدار شهرداری اظهار میکند: باغستان سنتی قزوین با مشکلات متعددی دست به گریبان است که بخشی از آنها به دلیل تحولات و نوع روند اقتصادی و اجتماعی است که باغستان را از مرکزیت این نوع فعالیتها خرج کرده است.
وی اضافه میکند: درواقع با رشد خدمات، تجارت، صنعت و نوع برنامه ریزی و مدیریت شهری باغستان به حاشیه رفته و نیروهایی که فعالیت تولیدی داشتند از نفس افتادهاند و طوری به آنها القا شده که فعالیتشان از منظر اقتصادی به صرفه نیست.
این فعال حوزه باغستان عنوان میکند: البته باتوجه به پتانسیلهای موجود هنوز هم باغستان روی پای خود ایستاده و میتواند به راهش ادامه دهد.
داوران بیان میکند: اگر به باغدار اینگونه علامت داده شود که محدوده فعلیتش در معرض تغییر کاربری و دارای ارزش تجاری و مسکونی است، فرد به دست کشیدن از باغداری تشویق میشود و این موضوع مهمترین معضل باغداران است.
شهرداری و رسالت حفظ باغستان؟!
وی اضافه میکند: بلوار آیت الله خامنهای و شهید بهشتی، محدوده بیمارستان قدس تا حاشیه پادگان بیشتر از همه در معرض تغییر کاربری قرار دارد.
این مسئول میگوید: طی چند دهه گذشته حدود هزار هکتار از باغستان در معرض تغییر کاربری و تخریب واقع شده و اکنون نیز این روند ادامه دارد و در آخرین طرح جامع که مصوب شده لبههای باغستان در تمام جهات در معرض خطر قرار گرفتهاند.
وی ادامه میدهد: شهرداری و سازمان باغستان مواردی از جمله احداث پارک را تغییر کاربری به شمار نمیآورند، این درحالی است که باغ پارک و باغ موزه نیز از مصادیق تغییر کاربری است.
رئیس کارگروه توسعه پایدار شهرداری اذعان میکند: پارک ملاخلیلا؛ پارک بانوان جنب مصلی؛ احداث پارک در براد آباد در غرب دانشگاه علوم پزشکی و همچنین تملک بخشهایی از کتبات از مواردی هستند که مصداق تغییر کاربری هستند.
وی اضافه میکند: درواقع با این توجیه که قزوین با کمبود پارک مواجه است به باغستان سنتی دست اندازی میشود؛ البته کمبود فضای سبز و فاصله داشتن آن با حالت استاندارد قابل پذیرش است اما نباید این کمبود با تغییر کاربری باغستان تامین شود.
عضو کانون پویش توسعه پایدار شهر قزوین تاکید میکند: در اساسنامه سازمان باغستان درج شده که شهرداری موظف به حفظ و احیای باغستان است و نباید اجازه تخریب دهد؛ اما در بودجه و طرح جامع جدید تملک باغستان ادامه دارد و حتی سرعت پیدا کرده است.
گردشگری باغستان در گرو احیای آن
وی ابراز میکند: کمبود آب، مشکل دیگری است که باغستان با آن مواجه است؛ لازم است مدیریت شهری و شورای شهر در قالب برنامه 5ساله که محور اساسی برنامه ریزی شهری است برای این موضوع برنامه داشته باشند.
داوران ادامه میدهد: مدیریت شهری جز ایجاد انتظار، فرصت سوزی و دادن شعار در عمل فعالیتی نداشتند و باغستان همچنان روند تخریب را در پیش دارد؛ نیمی از باغستان درحال تخریب است و حالت پایدار ندارند؛ مسئولان برای این موضوع چه برنامهای دارد.
وی عنوان میکند: اگر شورا و شهرداری قصد حفظ باغستان را دارند، باید همان اهمیت و هزینهای که برای توسعه فدک به کار گرفته میشود برای احیای باغستان نیز عملی شود.
رئیس کارگروه توسعه پایدار شهرداری درباره ایده توریسم باغستان میگوید: در برنامه 5سالهای که مصوب شده محور توسعه استان توریسم معرفی شده که بر دو پایه تاریخی و طبیعی استوار است.
وی ادامه میدهد: بنابراین باغستان دارای پتانسیل گردشگری است اما ابتدا باید احیا شود و این موضوع را نیز در نظر داشت که باغستان با پارک قابل مقایسه نیست و بر پارک مرجح است.
این فعال در عرصه باغستان سنتی عنوان میکند: لازم است باغستان از جنبه اقتصادی به جایگاه لازم برسد تا باغدار انگیزه ادامه کار پیدا کرده و تولیداتش به نفع اقتصاد شهر تمام شود.
لزوم وحدت نهادهای مدنی با مسئولین
وی اضافه میکند: برای شکوفایی اقتصادی باغستان باید تمهیدات و زمینههای لازم فراهم شود و احساس امنیت برای ماندگاری و حفظ باغستان تامین شود.
داوران ابراز میکند: باغستان بطور مستقیم و غیرمستقیم از توانایی اشتغالزایی برخوردار است و باید در کلان مدیریت شهری دست به دست هم داده و باغداران را حمایت کنند، اما در عمل با مشکل سوءمدیریت مواجه هستیم.
وی تاکید میکند: اگر باغستان دارای تولید باشد، میتواند در کنار آن از فعالیت توریستی نیز بهره ببرد؛ درواقع باید با حفظ هویت اصلی المانهای جدید با آن هماهنگی داشته باشد همان فعالیت و اقدامی که در سعدالسلطنه صورت گرفت، میتواند در رابطه با باغستان و متناسب با آن انجام شود.
رئیس کارگروه توسعه پایدار شهرداری بیان میکند: لازم است سازمان باغستان با نهادهای مدنی فعال در این حوزه بهعنوان روح زیست محیطی شهروندان تعامل داشته باشد، چراکه شهرداری به تنهایی توانایی حل مشکلات باغستان را ندارد.
امنیت، آب و عشق سه محور شکوفایی باغستان
محمدرضا بابوک بهعنوان فردی که در زمینه باغداری فعال است، به خبرنگار صبح قزوین ابراز میکند: پهنه 2500هکتاری باغستان به چند بخش قابل تقسیم است که هر یک از آنها مشکلات خاص خود را دارند.
وی ادامه میدهد: بخشی از باغستان که بیشتر در حومه شهر است در معرض ویرانی، آتش سوزی و مشکلات وراثتی قرار دارد، بخش دیگری نیمه سرپاست و با مشکل نبود حاصل مواجه میشود و همین موضوع رها کردن باغ را به همراه داشته است.
این باغدار نمونه قزوینی اظهار میکند: بخشی از باغداران محصول و توان مالی نگهداری باغ را دارند، اما به حمایتهای دولتی و تبدیل شدن به باغستان اقتصادی و اقتصاد پایدار نیازمند هستند.
وی اضافه میکند: بخشی از باغداران در مرحلهای قرار دارند که به خوداکتفایی رسیده و به دولت احتیاجی ندارند؛ ما بواسطه لوله کشی و احداث استخر در باغ خود حتی با خشکسالی طولانی مدت نیز با مشکل مواجه نخواهند شد.
بابوک عنوان میکند: اگر امنیت، آب و عشق به باغداری وجود داشته باشد، باغستان میتواند به رشد و شکوفای برسد؛ با تامین شدن این شرایط حتی بروز مشکلاتی مانند سرمازدگی نیز باغدار را از ادامه فعالیت ناامید نخواهد کرد.
وی ادامه میدهد: در سرمازدگی امسال حدود 5تن پسته باغهای ما از بین رفت، اما این امید وجود دارد که هنوز اصل درختها پا برجا هستند و درآمدهای جانبی از باغ نیز وجود دارد.
این باغدار قزوینی بیان میکند: باغستان درواقع بهشت روی زمین است و از پتانسیل بسیار بالا و خاک عالی برخوردار است و میتوان بهترین استفادهها را از آن داشت.
وی ادامه میدهد: خاک عالیِ باغستان با جاده کشی، ساختمان سازی و آتش سوزی در حال از بین رفتن است و حتی در سازمانی مثل جهاد کشاورزی چیزی با عنوان باغستان سنتی تعریف نشده است.
بابوک اظهار میکند: درواقع باغستان سنتی قزوین نادیده گرفته شده و حتی مواردی مثل سهمیه کود برای آن تعریف نشده است؛ مسئولین از باغداران و باغستان حمایت ندارند و صرفا حرف میزنند.
وی میگوید: ما به این نیاز داریم که ادوات باغداری خود را در مکان سرپوشیده نگهداری کنیم و کارتنهای میوه را در زمانی که ارزانتر است برای تابستان خریداری کنیم، اما این اجازه به سختی داده میشود و به محض ساختن یک مکان سرپوشیده فرد به کمیسیون ماده 100ارجاع داده میشود.
باغستان، بهشتی است که مورد غفلت واقع شده
یکی از مواردی که در باغستان مورد توجه و انتقادات فراوان قرار گرفته عملیاتهای عمرانی و در به تناسب تغییر کاربریهایی است که در قبال آنها صورت میگیرد.منتقدان این موضوع بر این باورند که بخشهایی از عملیاتهای عمرانی شهری منجر به تخریب و تغییر کاربری باغستان شده و این روند در طرحها ادامه دارد.
علی فرخزاد در این باره به خبرنگار صبح قزوین اظهار میکند: پروژههای جدیدی که در حال شروع هستند مانند سیمی تریل برای انتقال زباله و بارانداز، باوجود تحمیل هزینه به دلیل حفظ باغستان سنتی تغییر داده شد و در محل جدیدی تعریف شدند.
وی ادامه میدهد: درباره پروژههایی که از قبل شروع شده مانند پل امام رضا(ع) نیز سعی بر این است که فاز قابل بهره برداری انجام شود و ادامه آن که باعث تخریب باغستان میشود متوقف شده تا از مسیری با کمترین آسیب اجرا شود.
معاون عمرانی استاندار قزوین ابراز میکند: در راستای ادامه کار، مطالعه و ارائه راهکار برای پروژههای نیمه کاره مشاورینی جذب خواهند شد تا به باغستان و طبیعت آسیبی نرسد یا آسیبها به حداقل ممکن کاهش یابد.
وی اضافه میکند: با اینکه باغستان در شهر قزوین واقع شده اما توجه به طبیعت، فضای سبز و درختان در راستای پروژهعای عمرانی مختص شهر قزوین و باغستان نیست و باید در سایر شهرها همچون الوند، آبیک و حتی روستاها نیز به آن پرداخته شود و این موضوع بصورت متوازن مورد توجه رسانهها و افراد قرار گیرد.
جواز تغییر کاربری باغستان در دورههای قبل صادر شد
این مسئول عنوان میکند: در طرحهای عمرانی و تغییر کاربریها کارشناسان دستگاههای مختلف از جمله محیط زیست نیز در نظر گرفته میشود.
وی درباره تغییر کاربری در محدوده باغستان اذعان میکند: تغییر کاربری در باغستان به طور صد درصد ممنوع بوده و به هیچ عنوان انجام نمیشود، برخی پروژهها مانند پارک بانوان در نزدیکی مصلی از قبل مجوزهای اجرایی و تغییر کاربری را اخذ کردهاند و مربوط به دورههای قبل است.
فرخزاد عنوان میکند: درباره پارک نزدیک دانشگاه علوم پزشکی نیز هنوز تصمیم جدی گرفته نشده و به خاطر موضوع باغستان فعلا متوقف شد، البته این منطقه در طرح تفصیلی قدیم و جدید و طرح جامع داخل محدوده شهری بوده و باتوجه به این نکته حتی برای آن ساختن بنا نیز تعریف شده است.
برای ماندگاری باغستان باید دست در دست هم دهیم به مهر
درهر صورت باغستان سنتی همچنان با مشکلات و چالشهایی روبروست و توجه بیش از پیش مدیران استانی را میطلبد. یادمان باشد باغستان صرفا قسمتی از زمین نیست که در آن باغداری انجام میشود؛ باغستان دارای روح زندگی است و زندگی میبخشد.
باوجود اهمیت بسیار بالای باغستان این نقش پنهان مانده و به آن بی توجهی میشود، بی شک اگر این اهمیت مود توجه قرار میگرفت امروز به شکل دیگری با باغستان رفتار میشد.
زمین، خاک و درختان منابعی هستند که به دلیل در دسترس بودن به جایگاه آنها در چرخه زندگی که انسان نیز بخشی از آن است، توجه جدی نمیشود و این نکته را در نظر نمیگیریم که این منابع تمام شدنی هستند و از این رو باید در حفظ آنها کوشید.
باغستان نیازمند توجه ما است و این نیاز فراتر از گروه بندیهای خاص است و عزمی همه جانبه را میطلبد، اگر به آن توجه نشود عواقبش در بلند مدت شهر، استان و حتی فراتر از این محدوده را نیز درگیر خواهد کرد.
انتهای پیام/۶۰۰۶
دیدگاه ها