اگر مصرف روزانه بنزین فعلی کشور حدود ۱۷ میلیون لیتر کاهش یابد، با کاهش این میزان مصرف، سالانه پنجمیلیارد و ۴۰۰ میلیون لیتر بنزین ذخیره میشود که اگر با لیتری نیمدلار (۵۰ سنت) به بازارهای جهانی صادر شود، ارزش ارزآوری آن نزدیک به سهمیلیارد و ۶۰ میلیون دلار میشود که رقم قابل توجهی برای تجارت خارجی کشور است.
رتبه هفتم ایران در مصرف بنزین
بررسی آمارهای جهانی نشان میدهد آمریکا با مصرف روزانه یکمیلیارد و 483 میلیون لیتر رتبه اول مصرف بنزین در جهان را دارد. پس از آمریکا، چین با مصرف روزانه 303 میلیون لیتر، ژاپن با مصرف 156 میلیون لیتر، روسیه با مصرف 130 میلیون لیتر، کانادا با مصرف 126 میلیون لیتر و مکزیک با مصرف 124 میلیون لیتر در رتبههای دوم تا ششم هستند؛ اما نکته قابل تامل، رتبه هفتمی ایران است که در تیرماه سال جاری مصرف روزانه بنزین به 91 میلیون و 700 هزار رسیده است.
ماهانه 10 هزار میلیارد تومان یارانه بنزین!
براساس آخرین گزارش «بلومبرگ»، پس از ونزوئلا که قیمت بنزین حدود یکصدم سنت است، ایران بهشت ارزانفروشی بنزین در جهان است. در این گزارش که هر دلار معادل 3500 تومان در نظر گرفته شده، قیمت بنزین در ایران 28 سنت اعلام شده، اما این در حالی است که در حال حاضر دلار دولتی 4200 تومان و دلار آزاد نیز بیش از 12 هزار تومان است. حال اگر قیمت پایه تولید بنزین طبق فوب خلیجفارس را که در پایان بهار سال جاری حدود 42 سنت بوده، مبنای محاسبه قرار دهیم، قیمت تمامشده هر لیتر بنزین برای دولت (تا پایان بهار 97) با دلار 4200 تومانی حدود 1700 تومان و با دلار 11 هزار و 683 تومانی سامانه «نیما» حدود 4900 تومان تمام میشود. بر این اساس، دولت در حال حاضر برای مصرف 91 میلیون و 700 لیتر بنزین با دلار 4200 تومانی، 64 میلیارد و 190 میلیون و با دلار سامانه «نیما» روزانه نزدیک به 358 میلیارد تومان (دقیقا 357,630,000,000) یارانه پرداخت میکند.
در یک جمعبندی کلی، در حال حاضر مصرف روزانه بنزین در ایران 91 میلیون و 700 هزار لیتر است که این میزان در یکماه به دومیلیارد و 751 میلیون لیتر میرسد. همانطور که گفته شد، با احتساب 42 سنت هزینه تولید هر لیتر بنزین به قیمت فوب خلیجفارس با احتساب دلار دولتی، دولت ماهانه نزدیک به دوهزار میلیارد تومان و با احتساب دلار سامانه «نیما»، دولت ماهانه 10 هزار و 700 میلیارد تومان بنزین را ارزانتر از کشورهای منطقه در داخل کشور میفروشد. اگر ارقام مذکور برایتان غیرقابل باور است، کافی است سری به قیمت بنزین در چند کشور که در وبسایت «بلومبرگ» ارائه شده بزنید. برای مثال قیمت بنزین در نیمه اول سال 2018 در چند کشور عبارت است از: ایسلند 2/2 دلار، هنگ کنک 2.1 دلار، نروژ حدود 2 دلار، یونان 1.93 دلار، هلند 1.93 دلار و ایتالیا 1.89 دلار.
رشد 61 درصدی مصرف بنزین در کمتر از 6 سال!
دادههای آماری مرکز ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران نشان میدهد در سال 1380 روزانه 45 میلیون و 800 هزار لیتر بنزین در ایران مصرف میشد که این میزان با رشد شگفتآور 61 درصدی، در کمتر از 6 سال به 73 میلیون و 700 هزار لیتر در سال 1385 رسید. این رشد مصرف بنزین علاوهبر اینکه بهشدت کشور را به واردات بنزین وابسته کرد، بخش قابلتوجهی از بودجه کشور را صرف هزینه تولید و یارانه انرژی کرد.
این رخداد موجب هشدار کارشناسان انرژی به دولت وقت شد و حتی برخی کارشناسان معتقد بودند اگر روند فعلی ادامه داشته باشد، مصرف بنزین در سال 90 به حدود 100 میلیون لیتر نیز نزدیک خواهد شد. درنهایت با تصمیم دولت و تایید مجلس و به موجب بند «و» و تبصره 13 قانون بودجه سال 1386 و برابر تصمیمات 30 خردادماه سال 1386 هیات نمایندگان ویژه در تبصره 13 قانون مذکور، دولت احمدینژاد از روز پنجم تیرماه سال 1386 با استفاده از کارت هوشمند سوخت، سهمیهبندی بنزین را برای تمامی وسایل نقلیه اعم از خودرو و موتورسیکلت کلید زد.
گرچه این طرح در ابتدا با برخی شیطنتها مواجه شد، با این حال سهمیهبندی بنزین بهزودی آثار مثبت خود را نشان داد، بهطوری که میانگین مصرف روزانه بنزین در پایان سال 86 با کاهش 12 درصدی به 64.5 میلیون لیتر رسید. همانطور که در نمودار پایانی آمده است، این روند کاهش مصرف بنزین در سال بعد نیز ادامه داشت و تا سال 90 مصرف بنزین به 59 میلیون و 900 هزار لیتر کاهش یافت. به بیان دیگر، در حالی که طی 6 سال 85-1380 مصرف بنزین حدود 61 درصد رشد کرده بود، اینبار با اجرای سهمیهبندی بنزین، طی دوره 6 ساله 90-1385 مصرف بنزین نهتنها افزایش نیافت، بلکه این میزان حدود 18 درصد نیز کاهش یافت. سهمیهبندی بنزین تا پایان دولت احمدینژاد با رویکرد مناسب دولت وقت ادامه داشت، با این حال با شروع به کار دولت روحانی، زمینههای حذف کارت سوخت و تکنرخی کردن قیمت بنزین ادامه داشت و دولت موفق شد در سال 1394 این طرح ملی را از کار بیندازد و عملا بنزین ارزان را به پرمصرفها و اقشار پردرآمد هدیه داد و از این طریق میلیاردها تومان یارانه انرژی را که میتوانست صرف عمران و آبادانی کشور و عدالتگستری کند، در خودروهای پرمصرف اغنیا به باد سپرد. دادههای آماری نیز گواه افزایش بیرویه مصرف بنزین پس از حذف کارت سوخت هوشمند است، بهطوری که در پایان سال 93 مصرف بنزین کشور به 69 میلیون و 600 هزار لیتر رسیده بود که این میزان در تیرماه سال جاری به 91 میلیون و 700 هزار لیتر رسیده است. بهعبارت دیگر، طی چهار سال اخیر که دولت طرح سهمیهبندی بنزین را کنار گذاشت، مصرف بنزین نزدیک به 32 درصد رشد داشته است که در مقایسه با کاهش 5/5 درصدی مصرف بنزین طی دوره 9 ساله (94-1385) رقم بسیار قابلتوجه و نگرانکنندهای است.
افزایش 168 درصدی واردات پس از حذف کارت سوخت
نکته قابلتاملی است، واردات بنزین در سال 80 حدود 7.8 میلیون لیتر بود که در کمتر از 6 سال یعنی در سال 1385 به 27 میلیون و 500 لیتر رسید، رشد 252 درصدی در کمتر از 6 سال. (طی سالهای 85-1380) اما همانطور که گفته شد، با اجرای سهمیهبندی سوخت، به همان میزان که مصرف بنزین کاهش یافت، واردات نیز بهخوبی کنترل شد، بهطوری که واردات 27.5 میلیون لیتر در سال 1385 به 6.3 میلیون لیتر در سال 90 و با تشدید تحریمها به 1.8 میلیون لیتر رسید.
با شروع دولت روحانی اولین انتقادها برای تولید بنزین آلاینده بود، با این حال بهرغم افزایش چشمگیر تولید داخلی، به جهت افزایش بیرویه مصرف بنزین، واردات نیز افزایش چشمگیری یافت، بهطوری که طی سالهای 93 تا 96 میزان واردات روزانه بنزین از چهارمیلیون و 700 هزار لیتر در پایان سال 93 به 12 میلیون و 600 هزار لیتر در سال 96 رسید که حاکی از رشد 168 درصدی واردات بنزین طی چهار سال است.
ارادهای برای کاهش مصرف وجود ندارد
به هر حال بهنظر میرسد اراده لازم برای کاهش مصرف بنزین در دولت وجود ندارد، زیرا مدتهاست که طرحهایی در قالب اصلاح قیمت بنزین، الزامی کردن استفاده از کارت سوخت و اعمال سهمیههای ماهانه و دونرخی شدن بنزین با اعمال سهمیهها در مجموعه وزارت نفت و دولت مطرح است، اما تا امروز هیچ تصمیمی درخصوص اجرای این طرحها گرفته نشده است.