رویارویی ترامپ و روسیه در زمین سوریه/ پرده آخر شام/ انگشت روی ماشه؛تا به کجا؟

ادعای وقوع حمله شیمیایی در دوما در منطقه غوطه شرقی دمشق، مهم‌ترین موضوعی است که در چند روز گذشته عرصه معادلات بین‌المللی را تحت تاثیر قرار داده و تنش های دیپلماتیک  پیرامون این موضوع جای خود را به یک تهدید کم سابقه بین المللی داده است. آمریکایی ها و همپیمانانشان از آمادگی خود برای یک حمله نظامی گسترده خبر داده اند و همزمان روس ها تصریح کرده اند واکنش شان به مداخله آمریکا شدید خواهد بود. اکنون این مسئله مطرح می‌شود که تا چه اندازه حمله نظامی آمریکا و متحدانش محتمل است؟ ابعاد و گستردگی این حمله چگونه خواهد بود؟ آیا این حمله می تواند قواعد بازی در سوریه را تغییر دهد؟ در پاسخ به سوال اول باید گفت با وجود این که بیشتر کارشناسان سیاسی  تا زمان نوشتن این یادداشت بر این باورند که قطعا آمریکا از گزینه نظامی علیه دمشق استفاده خواهدکرد  اما باید تصریح کرد که هم سابقه رفتاری دولت آمریکا در زمان اوباما و هم ویژگی های شخصیتی ترامپ به گونه ای است که احتمال لغو اقدام نظامی تا آخرین لحظه وجود دارد. اما در پاسخ به دو سوال دیگر می توان گمانه های زیر را درباره ابعاد و تبعات حمله احتمالی آمریکا مطرح ساخت.
 

بازگشت به نقطه صفر

گمانه اول را می توان بازگشت به نقطه صفر دانست. بر اساس این گمانه آمریکا  هم اکنون به کمک نیروهای سوریه دموکراتیک (متشکل از 90 درصد کُرد و 10 درصد عرب) بیش از 30 درصد از خاک سوریه و 90 درصد چاه های نفتی این کشور را در کنترل خود دارد، در این منطقه همچنین نیروهای محدودی از ائتلاف بین المللی ضد داعش حضور دارند، نیروهایی که به نظر می رسد طی روزهای آینده از سوی فرانسه از نظر تعداد نفر تقویت خواهند شد. آمریکایی ها که از زمان وقوع بحران سوریه به نوعی سردرگمی استراتژیک در قبال این بحران دچار بوده اند و سیاست های اوباما با محوریت عدم دخالت مستقیم در این بحران را نوعی مماشات به نفع دولت دمشق ارزیابی می کردند، همچنان دارای آن سردرگمی در دوران ترامپ هستند با این تفاوت که به نظر می رسد رئیس جمهوری فعلی آمریکا بسیار مایل است تا تغییری جدی در سیاست های پیشین اعمال کند. او ابتدا از علاقه اش برای خروج از سوریه در زمانی کوتاه سخن به میان آورد سپس از عربستان که منتقد خروج آمریکا بود خواست تا هزینه حضور سربازان آمریکایی را بپردازد و حالا با وقوع حادثه دوما به نظر می رسد ترامپ دارای یک موقعیت جدی و جدیدی است تا از آن برای یک نقطه آغاز در تغییر استراتژی نهایت استفاده را ببرد، همراهی دولت هایی نظیر فرانسه و آمادگی عربستان سعودی برای کمک های مالی و لجستیکی بیشتر و نیز نقش دوگانه و قابل تغییر ترکیه در این ماجرا در کنار نیروهای زمینی کرد می تواند تا حد زیادی ترامپ را وسوسه کند تا از حادثه دوما برای ساقط کردن دولت اسد بهره ببرد! و این یعنی بازگشت به نقطه صفر. با توجه به تجربه لیبی، شکست چند باره این سناریو در سوریه ، دست بالای نیروهای مقاومت در عرصه میدانی و همچنین تمایل جدی ترامپ مبنی بر پرهیز از تعهدات بین المللی و ایجاد هزینه های جنگ برای آمریکا بعید است چنین گمانه ای تحقق یابد.
 

گمانه دوم را می توان تکرار الگوی الشعیرات در ابعادی وسیع تر دانست. بعد از حمله شیمیایی سال ۲۰۱۷ در خان شیخون، دونالد ترامپ دستور به حمله علیه پایگاهی که به گفته او جنگنده‌های سوری دخیل در این حمله شیمیایی از آن جا بلند شدند، داد. در این حمله ۵۹ موشک "کروز" از سوی کشتی‌های جنگی آمریکا در دریای مدیترانه شلیک شد که آسیب زیادی به باندهای فرود و آشیانه‌های هواپیما در فرودگاه الشعیرات وارد کرد اما این آسیب‌ها سریعا ترمیم شدند. آن حمله بیشتر یک حمله نمادین بود و برای ترامپ جنبه تبلیغاتی داشت. چنین گمانه ای که احتمال تحقق آن بالاست نمی تواند در آینده معادلات منطقه تاثیر جدی داشته باشد.
 

گمانه بعدی را می توان در چارچوب سناریوی  سرزمین سوخته مفصل بندی کرد.  بر اساس این سناریو در صورتی که ترامپ دستور به یک حمله جدید علیه سوریه بدهد احتمالا این حمله قرار است بسیار فراگیرتر از حمله پیشین به الشعیرات باشد. رئیس‌جمهور آمریکا در صورتی که احساس کند خط قرمزهایش زیرپا گذاشته شده‌اند دوست دارد که خودش را به عنوان یک فرد قدرتمند نشان دهد. اهداف احتمالی در حمله دوم آمریکا به سوریه می‌تواند شامل دیگر پایگاه‌های هوایی سوریه و شاید هر آن چه که از خود نیروی هوایی سوریه باقی مانده، باشند. ناوگان جنگنده‌های نیروی هوایی سوریه که پیش از این ضعیف و کم توان بودند به شدت با حضور جنگنده‌های روسیه‌ای تقویت شدند. علاوه بر این دومینوی شکست معارضین در سوریه باعث شده تا آمریکایی ها تلاش کنند با از بین بردن کامل زیر ساخت های این کشور، سوریه را به یک سرزمین سوخته تبدیل کنند، به گونه ای که امکان بازسازی آن به این زودی ها توسط رقبای واشنگتن و بهره گیری از ظرفیت های این کشور ممکن نباشد. البته چنین گمانه ای می تواند در کوتاه مدت تبعاتی جدی برای همسایگان سوریه که اتفاقا همپیمانان آمریکا هستند داشته باشد. سرزمین های سوخته معمولا بهترین مکان برای رشد تروریسم غیر قابل کنترل است. علاوه بر این تحقق چنین گمانه ای در طولانی مدت می تواند موج جدیدی از مهاجران را راهی کشورهای اروپایی کند، موجی که قطعا اروپا قادر به مهار آن نخواهد بود.
 

گمانه چهارم «حمله شیمیایی به دوما»  را رمز بحران جدیدی می داند که شاید در آینده  بتوان از آن به عنوان رخدادی برای برهم خوردن نظم جهانی و وقوع جنگی بزرگ و سرنوشت‌ساز برای جهان یاد کرد. بر اساس این گمانه تحولات بین المللی در سال های اخیر به گونه ای رقم خورده است که تحقق یک جنگ جهانی جدید در ابعادی فراگیر غیر قابل اجتناب است. مرز بندی ها و بلوک بندی های سیاسی جدید منطقه ای و بین المللی از یک سو و عوامل تنش زای جدید و تضاد منافع گسترده باعث شده تا بار دیگر شاهد رویارویی شرق و غرب البته این بار از نوع گرم آن باشیم. مجموع این روند نشان می‌دهد در مقطع کنونی روسیه و آمریکا در آستانه شروع درگیری نظامی با یکدیگر قرار دارند و در صورت وقوع این حادثه می‌توان اظهار کرد که جهان جنگ بزرگی را تجربه خواهد کرد که می‌تواند تهدیدکننده کل ثبات بین المللی باشد. با این حال روز گذشته ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه تاکید کرد که" اوضاع جهان به هم ریخته است. اما امید دارم که در نهایت نظم بین‌الملل ثبات یافته و دیپلماسی و عقلانیت بر جهان حاکم ‌شود."
 

 بازپس گیری دوما از  تروریست ها را می توان پرده آخر بحران شام دانست. آن چه که از مخالفان دولت سوریه باقی مانده نیروهای به زانو درآمده ای هستند که برای نجات خود به هر دری می زنند. این نیروها به  دنبال فرسایشی شدن جنگ و از دست دادن عقبه مالی و لجستیکی خود در آستانه اضمحلال قرار گرفته اند و تنها درعا در جنوب و ادلب در شمال در کنترل آن هاست. شهر ادلب در عین حال به طور همزمان در کنترل گروه‌های تروریستی مختلف با دیدگاه های متعارض است و دچار یک فروپاشی درونی است . از همین رو است که در جریان پاک سازی دوما این روزها بار دیگر شاهد تکرار سناریوهای نخ نمای معارضین هستیم. بازپس گیری دوما پایانی است بر رویای شکستن محور مقاومت و مداخله نظامی آمریکا هم مقدمه ای خواهد بود بر پرده آخر بحران در شام. آمریکا  و متحدانش تاکنون بارها در سوریه عملیات نظامی انجام داده اند اما هیچ کدام نتوانسته اند معادلات و قوانین بازی را تغییر دهند این بار هم بعید است چنین چیزی رخ دهد.
 "عبدالباری عطوان" سردبیر روزنامه رای الیوم  با اشاره به لغو سفر دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به آمریکای جنوبی و دستور اعزام چند ناوشکن به سواحل سوریه این سؤال را مطرح کرد: آیا ساعت صفر نزدیک شده و سوریه در معرض حمله آمریکایی ــ فرانسوی ــ انگلیسی قرار دارد؟ متن یادداشت این نویسنده عربی در ادامه مطلب می‌آید. کلماتی که برخی مسئولان دولت آمریکا در خصوص بحران سوریه از آن استفاده می‌کنند از جمله اظهارات ترامپ علیه بشار اسد، بیانگر استفاده از کلمات کوچه‌بازاری است که نوعی از سردرگمی را به‌تصویر می‌کشد نه قدرت را، زیرا طرف قوی به خود اطمینان دارد و به این سطح از ادبیات سقوط نمی‌کند بلکه کلمات خود را با دقت فراوان انتخاب می کند که شایسته جایگاه و کارش است. اگر بگوییم برخی افراد عاقل و منطقی در آمریکا تحولات بحران سوریه در ارتباط با اتهام‌زنی به دولت در استفاده از سلاح شیمیایی در غوطه را از زاویه دیگری می‌نگرند، مبالغه نکرده‌ایم. یکی از این افراد سرهنگ پت لانگ است که سال ها در نیروهای ویژه نظامی و آژانس اطلاعات نظامی آمریکا در منطقه خاورمیانه کار می‌کرد.این سرهنگ بازنشسته با ارسال نامه‌ای به وزیر دفاع آمریکا خطاب به او گفت: سرورم، از شما خواهش می‌کنم در خصوص حمله شیمیایی به غوطه شرقی این احتمال را نیز در نظر داشته باشید که شاید گروه های مخالف تحت محاصره در دوما این کار را کرده باشند و انگیزه آنان فقط تبلیغاتی باشد تا ما آمریکایی‌ها را به واکنش سوق دهند که اکنون در رسانه‌های غربی نیز شاهد تحقق همین هدف هستیم. مخالفان در غوطه شرقی شکست خوردند و نیروها و خانواده‌های شان با اتوبوس به جرابلس در نزدیکی مرزهای ترکیه منتقل شدند، بنابراین باید پرسید؛ دولت پیروز سوریه از به‌کار بردن سلاح شیمیایی چه بهره‌ای می‌برد؟ امیدوارم پیش از هرگونه اقدام نظامی یک تیم کارشناس حقیقت‌یاب را راهی منطقه کنید. به هر حال به‌نظر نمی‌رسد وزیر دفاع آمریکا هیچ توجهی به این نامه داشته باشد به این دلیل ساده که تصمیم حملات نظامی انتقام‌جویانه به مواضع سوری و چه‌بسا روسی و ایرانی گرفته شده است زیرا ترامپ، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه را مسئول حمله شیمیایی دانست و نماینده آمریکا در سازمان ملل نیز همین اتهامات را علیه پوتین تکرار و در شورای امنیت اعلام کرد، چه شورای امنیت سوریه و روسیه را محکوم کند یا نه، دولت آمریکا واکنش نظامی نشان خواهد داد. همچنین شکی نیست، دولت آمریکا به استقبال مسئولان سوریه از اعزام یک هیئت حقیقت‌یاب سازمان منع گسترش سلاح شیمیایی به غوطه شرقی پاسخ نخواهد داد. در این میان ترامپ که هفته گذشته گفته بود نیروهای آمریکایی را از سوریه بیرون خواهد برد، سفر روز جمعه و شنبه آینده به آمریکای جنوبی به‌منظور شرکت در نشست سران آمریکایی در پرو را لغو کرد و همزمان دستور داد ناوشکن آمریکایی مجهز به موشک‌های تام هاوک راهی شرق دریای مدیترانه در نزدیکی سواحل سوریه شود.

حمله سه‌جانبه علیه سوریه قریب‌الوقوع است
شاخص‌های موجود حاکی از این است که تجاوز سه‌جانبه آمریکایی ــ فرانسوی ــ انگلیسی به سوریه به‌منظور تکمیل حمله اسرائیل به پایگاه هوایی تیفور در نزدیکی شهر حمص قریب الوقوع است.نکته قابل توجه این که هیچ حمله نظامی سه‌جانبه یا چهارجانبه به مواضع سوریه، واقعیت موجود یا نتایج جنگ در سوریه را تغییر نخواهد داد، زیرا ارتش سوریه کنترل بیشتر شهرهای بزرگ را به‌دست گرفته و به تهدید موشکی علیه دمشق پایان داده است و دیگر هیچ کس در خصوص آینده قدرت بشار اسد رئیس جمهور سوریه بحثی ندارد یا جرئت نمی کند در این باره سخن بگوید.

حمله نظامی گسترده آمریکا علیه سوریه بعید است
تنها چیزی که می‌تواند واقعیت موجود در سوریه را تغییر دهد، دخالت نظامی فراگیر آمریکا در سوریه شبیه حمله به عراق در سال 2003 است که این احتمال نیز به‌طور کلی بعید است زیرا نتایج فاجعه‌باری برای آمریکا خواهد داشت و بهای آن بسیار سنگین خواهد بود. به علاوه در این صورت احتمال رویارویی و برخورد با روسیه و پایگاه های آن حتمی خواهد بود.ترامپ با تهدید به حملات انتقام‌جویانه خود را گرفتار کرد و نمی‌تواند از آن کوتاه بیاید و در موضع ضعف و تردید ظاهر شود و بعید نیست تجاوز آینده به سوریه نمایشی و هدف از آن فقط سوریه باشد تا از برخورد با روسیه اجتناب شود. زیرا رئیس ستاد ارتش روسیه تهدید کرد در صورتی که جان سربازان روس در معرض خطر قرار بگیرد، نیروهای روس نه‌تنها موشک‌ها را بلکه پایگاه ها و کشتی‌هایی را که سکوی شلیک این موشک‌ها هستند، هدف قرار خواهد داد. در این میان پوتین در قبال تهدیدهای آمریکا سکوت اختیار کرده است اما باور ما این است که سکوت او از روی اعتماد به نفس است و پرگویی را به دیگران واگذار کرده و هرچند بی‌تردید شاهد کنش و واکنش خواهیم بود اما پیش‌بینی ماهیت و حجم آن دشوار است. با این توضیحات چه‌بسا ساعت‌های آینده خطرناک‌ترین زمان تاریخ منطقه در طول چند دهه اخیر باشد و خروج فراگیر آمریکا و آغاز مرحله انزوای آن را به‌ثبت برساند.به هر حال روسیه که در افغانستان مورد اهانت قرار گرفت و در عراق تحقیر و در لیبی فریب داده شد در سوریه شکست را نخواهد پذیرفت.



انتهای پیام/1404