گروهی از خوارج در جنگ نهروان از لشکر امام علی (ع) جدا شده و در مقابل حضرت قد علم کردند و دیری نگذشت که عبدالرحمن بن ملجم از قبیله کنده، برک بن عبدالله و عمرو بن بکر تمیمی سوگند یاد کردند تا علی(ع)، معاویه و عمرو عاص را به اعتقاد خوارج که مسئول وضع اسفبار مسلمانان و گمراه شدن آنها بودند، با انگیزه انتقام از کشتار یارانشان در نهروان، بکشند.
تصمیم‌گیری برای قتل علی بن ابی‌ابیطالب
در کتاب طبری آمده که سه تن از خوارج به نام عبدالرحمن بن ملجم از قبیله کنده، برک بن عبدالله و عمرو بن بکر تمیمی که همدیگر را در مکه ملاقات کردند و با هم به مذاکره پرداختند و پس از اتمام مراسم حج، سوگند یاد کردند که علی، معاویه و عمرو عاص را به اعتقاد خوارج مسئول وضع اسفبار مسلمانان و گمراه شدن آنها بودند و با انگیزه انتقام از کشتار یارانشان در نهروان، بکشند. روز کشتن را ۱۷ رمضان تعیین نمودند و هر کسی به شهر قربانی خود رفت. عبدالرحمن به کوفه، برک به دمشق و عمرو به مصر رفتند.
این سه تن که شمشیرهایشان را در زهر خوابانیده بودند، کنار در مسجد منتظر ماندند تا علی به منظور اقامه نماز صبح به مسجد وارد گردد. به محض پدیدار شدن علی، شبیب به وی حمله برد و شمشیرش را زد که به بازوی در خورد که فرار کرد و در میان جمعیت گم شد. وردان نیز فرار کرد اما وقتی به خانه رسید، پسرعمویش وی را دید که حریر از سینه باز می‌کرد و به وی ظنین شد و وردان را کشت. تنها ابن ملجم باقی ماند که در حالی که فریاد می‌کشید حکمیت خاص خداست نه تو و یارانت، ضربتی به فرق سر علی زد و می‌خواست فرار کند که ابوادما همدانی وی را به زمین افکند. علی به خانه‌اش بازگشت و ابن ملجم را پیش وی آوردند و او به علی گفت که ۴۰ روز شمشیرش را تیز می‌کرد و از خدا می‌خواست که با آن بدترین مخلوق خدا را بکشد. علی در پاسخ گفت خود ابن ملجم با همین شمشیر کشته خواهد شد و وی را بدترین مخلوق خدا نامید.
اشعث بن قیس و توطئه کشتن علی بن ابی‌طالب
بسیاری از منابع می‌گویند وی از نقشه کشتن علی خبر داشته و ابن ملجم شب واقعه را در مسجد اعظم در حال مشاوره با وی به سر می‌برده است. در هنگام سحر، اشعث به ابن ملجم علامتی نشان داد که حجر بن عدی آن را شنید و از آن توطئه‌ای حس کرد و قصد داشت به علی اطلاع دهد، اما دیر رسید. اشعث به ابن ملجم رسیدن سحر را خبر داد که منابع شیعی آن را نشانه‌ای از تشویق وی برای کشتن علی می‌دانند. روایاتی دیگر می‌گویند که اشعث در خانه‌اش با ابن ملجم گفتگو کرده، نه مسجد و حجر بعد از کشته شدن علی(ع) به اشعث می‌گفت که در اصل تو قاتل علی بودی. بر طبق یعقوبی، ابن ملجم یک ماه در خانه اشعث بود و شمشیرش را تیز می‌کرد. مسعودی روایتی متفاوت با دیگر منابع دارد که حاکی از آن است که وقتی اشعث از نقشه ابن ملجم آگاه شد، وی را سرزنش نمود.
در منابع در مورد شخصی که ابن ملجم را دستگیر کرد، روایات گوناگونی آمده است. بر طبق مبرد، مغیره بن نوفل بن حارث بن عبدالمطلب (نه حدرموته ابو ادما) و بر طبق یعقوبی، قثام بن عباس، ابن ملجم را دستگیر کردند. ابن ملجم پس از دستگیری فریاد زد: علی، به سگانت بگو که من را ول کنند.
نحوه مجازات ابن ملجم مرادی
علی در اجرای شرع اسلامی سخت گیر بود و در مورد قصاص قاتلش نیز منابع تقریباً حاکی از آن هستند که وی گفت که دقیقاً یک ضربت به ابن ملجم وارد شود.
برخی منابع می‌نویسند که علی فرمان داد صبر شود تا اثر ضربت بر وی معلوم شود، اگر زنده ماند خود در مورد وی تصمیم می‌گیرد. شیخ مفید روایت می‌کند که علی گفت، این قاتل همانند قاتل محمد پیامبر اسلام است و باید کشته و جسدش سوزانده شود.
برخی روایات حاکی از آنند که علی به حسن و هاشمیان توصیه کرد که به بهانه خون خواهی از وی، خون مسلمانان را نریزند و قاتلش باید دقیقاً به همان صورتی که علی کشته شد کشته شود.
روایتی از مبرد حاکی از آن است که علی وی را به کل بخشید.
روایت دیگر می‌گویند علی فرمان داد که به ابن ملجم غذا و محل استراحت مناسب داده شود و اگر علی بمیرد، ابن ملجم را به وی ملحق کنند تا در آن دنیا خدا بین وی و علی قضاوت کند.
ام کلثوم دختر علی با ابن ملجم مشاجره کرد و او را به خاطر اینکه خلیفه مسلمانان را کشته، سرزنش نمود. ابن ملجم در پاسخ گفت که او تنها پدر توست نه خلیفه. ابن ملجم زندانی شد. مردم او را سرزنش می‌کردند و به او صدمه بدنی وارد می‌کردند. اما وی عکس‌العملی نشان نمی‌داد. برخی منابع می‌گویند وی در پاسخ شعرهایی حاکی از افتخار کردن به جدا شدن از علی و کشتنش می‌خواند.
بعض روایات در مورد چگونگی کشته شدن ابن ملجم اینگونه است که ابن ملجم به حسن پیشنهاد داد که وی را آزاد کند تا اگر رفیقش برک نتوانسته معاویه را بکشد، خود او این کار را انجام دهد و بعد از انجام کار نزد حسن برگردد تا وی در مورد ابن ملجم تصمیم بگیرد اما حسن نپذیرفت و او را با یک ضربت کشت. و این ضربت هم از روی قصاص صورت گرفت.
سرنوشت دیگر هم پیمانان ابن ملجم مرادی در شام و مصر
از میان این دو تن، تنها برک موفق شد به معاویه فقط آسیب برساند و دیگری هم شخص دیگری (یکی از صاحب منصبان دستگاه عمرو عاص) را به جای عمرو عاص کشت. دانشنامه اسلام به نظری از کائتانی اشاره می‌کند که وی چنین می‌اندیشد که این ماجرای توطئه سه نفره، داستانی ساختگی است که به وسیله آن از این عقیده که علی در چشم مردم آن زمان، بدترین زمامدار است جلوگیری شود و معاویه و عمروعاص نیز شایسته مرگ تلقی گردند و این ماجراها را که در زمان‌های مختلف رخ داده را با هم یک جا مربوط کرده‌اند.
دانشنامه اسلام نیز در این زمینه بر این باور است که طراحان نقشه کشتن علی و معاویه و عمرو، گروهی متعصب بوده‌اند که منابع نسبت به آنان رویکردی تحقیر آمیز داشته‌اند و این منابع شان علی را ستوده‌اند و آنان را نیز در نقشه قتل معاویه و عمرو دخیل دانسته‌اند و این نقشه قتل سه نفره بی‌حکمت نبوده و آنان به این دلیل تصمیم گرفته‌اند که سه نفر را همزمان بکشند که اگر یکی یا دو تا از علی و معاویه و عمرو باقی می‌ماند، زمینه برای یکه تازی آن شخص فراهم می‌شد که این امر برای معاویه محقق گردید.
انتهای پیام/1404
دیدگاه ها