امروز در کشور بانکداری اسلامی نداریم/ فعالیت‌ قارچ‌گونه موسسات مالی غیرمجاز یکی از تهدیدات نظام بانکی است

به گزارش خبرنگار اقتصادی صبح قزوین ، نظام بانك‌داري بدون ربا در ايران با تصويب قانون عمليات بانكي بدون ربا در سال 1362 و اجراي آن در سال 1363 آغاز شد. اگر چه قبل از آن سيستم بانك‌داري اسلامي در دنيا شناخته شده و تعدادي مؤسسه‌هاي مالي بر مبناي بانك‌داري اسلامي و حذف ربا به ارائه‌ خدمات بانك‌داري به مسلمين مي‌پرداختند، اما نكته‌ مهم در مورد ايران، حذف كامل بانك‌داري متعارف و پياده سازي نظام بانك‌داري بدون ربا در تمام سيستم پولي كشور بود.
قانونی که می‌توان گفت تا به امروز در بانک‌های کشور اجرایی نشده است و فقط به عنوان یک تابلو شعاری در دستان مدیران بانک‌ها نگاه داشته شده است.
برای ریشه یابی این موضوع و چرایی اجرایی نشدن بانکداری اسلامی در کشورمان مصاحبه‌ای با حسنعلی نوروزی مدیر شعب سابق بانک انصار استان قزوین انجام شده است که در ادامه می‌خوانید:

صبح قزوین : چه تعریفی از بانکداری اسلامی دارید؟
نوروزی: اسلام دین معنویت است و احکام آن مبتنی بر تعالی انسان می‌باشد. در جامعه اسلامی، نگاه به اقتصاد نگاه مادی نیست بلکه انسان در این جامعه باید بکوشد تا با رشد ظرفیت‌هایش به شکوفایی معنوی برسد.
اقتصاد اسلامی از این منظر، کار و کوشش مقدسی است در راستای تحقق زندگی با حاکمیت ارزش‌های الهی بنابراین، بانکداری اسلامی به عنوان شاخه‌ای از شجره طیبه اقتصاد اسلامی است که باید بوسیله آن پاکیزگی جسم و جان انسان وجامعه اسلامی درآن تضمین شود.

صبح قزوین : چقدر بانک‌های ما تابع اصول بانکداری اسلامی هست؟
نوروزی: بانکداری اسلامی نظام مالی است بر مبنای احکام معاملاتی و اقتصادی اسلامی، فعالیت‌هایش مطابق با قوانین و شریعت اسلامی و وﺟﻮه ﺳﭙﺮده ﮔﺬاران بایستی ﻃﺒﻖ ﻣﻮازﯾﻦ ﺷﺮﻋﻰ و ﺣﻘﻮﻗﻰ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻋﻘﻮد ﻣﻌﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬارى ﺷﻮﻧﺪ.
در این رویکرد مالی، خدمات باید آنگونه باشد که همه فعالیت‌ها به تقویت زیرساخت‌های اقتصادی تولیدی ختم شده و منجر به قسط، عدالت، انصاف و توسعه متوازن فردی و اجتماعی با توزیع عادلانه منابع مالی شود.
این ﺑﺎﻧﮑﺪارى ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮ سرمایه گذاری در ﺑﺨﺶ‌ﻫﺎیی از اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻰ‌ﮐﻨﺪ که نیازهای بدیهی و مشروع انسانی را تأمین می‌کنند و او را از تجمل گرایی، اسراف، و زیاده خواهی برحذر می‌دارد.
یکی دیگر از ﻣﺒﻨﺎهاى کلیدی این ﺑﺎﻧﮑﺪارى، پرهیز از پیامدهای ویرانگر رباخواری به عنوان محاربه با خداست که چرخ تولید را ازکارمی اندازد و ریسک پذیری کارآفرینان را کاهش می دهد و فعالیت های اقتصادی را به سوی واردات کالاها و خدمات غیرضروری و تجملی و سودهای مبتنی بر رانت سوق می دهد. و واسطه گری غیرمنصفانه را به عنوان آفت تولید، رشد می‌دهد.

هم اکنون در کشور ما بانکداری اسلامی نداریم بلکه در شهریورماه سال 1363 قانون عملیات بانکداری بدون ربا در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و پس ازتایید شورای نگهبان از ابتدای سال 1364 در بانک‌های کشور عملیاتی شد.
البته این قانون نواقصی دارد و تاکنون هم آنطورکه باید و شاید در بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری عملیاتی نشده است و فقط توانستیم ربا را از سیستم نظام بانکی حذف کنیم و تا رسیدن به نظام بانکداری اسلامی فاصله زیادی داریم.

صبح قزوین : آیا قانون بانک داری اسلامی در ایران به مرحله اجرا درمی‌اید یا فقط اسم آن اسلامی است؟
نوروزی: با وجود همه مزیت‌هایی که اشاره شد، پس از انقلاب اسلامی، دستیابی به بانکداری اسلامی به یک آرمان تبدیل شده و بر اثر چالش‌های بسیار در عرصه‌های گوناگون، به طورکامل محقق نشده است.
اکنون بر هیچ کس پوشیده نیست که تحقق کامل بانکداری اسلامی جز از طریق برنامه‌های جامع و نهادینه سازی حقوقی، فقهی و اجرایی و همکاری و همدلی گسترده قوای مقننه، مجریه، قضاییه و همه فعالان اقتصادی و موسسات مالی و اعتباری میسر نیست اما از آنجا که هدف از انقلاب اسلامی تأسیس بنای جامعه اسلامی با همه خصیصه‌های الهیاش است ضعف و سستی در تهیه و اجرای کامل این هدف مقدس بیشتر از این جایز نیست و باید تمامی مسئولین به سمت بانکداری اسلامی واقعی حرکت نمایند تا موجبات شکوفایی و بالندگی اقتصادی در چارچوب اقتصاد مقاومتی فراهم آید.

صبح قزوین : طبق حکم مراجع معظم تقلید برخی امور بانک‌ها حکم رباء را دارد، نظر جنابعالی در این مورد چیست؟
نوروزی: انسان موجودی است اجتماعی و در جهت تامین نیازهای زندگی خود به ناچار بایستی با همنوعان خود همکاری و مراودت داشته باشد این همکاری و مراودت از زمانی که انسان تصمیم گرفت در روستاها وشهرها به صورت اجتماعی زندگی کند، شروع شد و با ظهور اسلام برنامه‌های نامشروع و خلاف سازگاری با فطرت و مصالح نظام‌های اجتماعی مانند ربا را مردود اعلام کرد و روابط مشروع و هماهنگ و همسو با مصالح انسانی و اجتماعی بشر مانند بیع، اجاره، مضاربه را مورد تایید قرارداد که با ظهور اسلام و گسترش آن در جهان در روابط اقتصادی هم تحول اساسی رخ داد.
به طوریکه برنامه‌های اقتصادی اسلام بخش وسیعی از احکام فردی و اجتماعی را در جهان اسلام به خود اختصاص داده است.
ربا که همان معامله مثل به مثل همراه با زیادی است، عملی است حرام و از گناهان کبیره می‌باشد از آنجا که ربا بنیاد اقتصادی جامعه و نظام اجتماعی را به تباهی می‌کشاند و انسانیت را به نابودی تهدید می‌کند در قرآن کریم و در روایات گوناگون بشدت با آن مخالفت شده است و ربا را از هر گناهی بزرگتر دانسته و بر آن وعده عذاب الهی داده شده است.
یکی از مهمترین احکام که بایستی هم بانکداران و هم کاسب‌های جامعه اسلامی با آن آشنا شوند و مطالعه کنند احکام مربوط به معاملات است که در میان معاملات اولین و مهمترین قرارداد متداول در روابط اقتصادی بیع (خرید وفروش ) است که نقش بسیار مهمی در روابط اجتماعی دارد لذا یادگیری احکام خرید و فروش پیش شرط داد و ستد صحیح است.
حضرت امام خمینی (ره) می‌فرمایند:
بر هرکس که خودش به تجارت و سایر انواع کسب اشتغال دارد واجب است احکام و مسائل مربوط به آن را یاد بگیرد تا صحیح آن از فاسدش بشناسد و از ربا سالم بماند و مقدارلازم آن است که حکم تجارت و معامله ای که انجام می‌دهد در همان موقع انجام دادن هر چند از روی تقلید بداند.

شهید بهشتی در کتاب اقتصاد اسلامی خود می‌نویسد: "نوع دیگری از اعتبار هم هست که واقعا راه اندازی کار است یک نفر می‌تواند کاسب کار شود یعنی کار توزیع را انجام بدهد اما سرمایه ندارد؛ یک موسسه‌ای باید باشد که به این شخص مقداری سرمایه برای مدت یک یا دو سال بدهد، ما در اینجا جز قرض الحسنه چیز دیگری را نمی‌توانیم تجویز کنیم. پس در جامعه اسلامی واجب است صندوق‌های قرض الحسنه یا مستقیما توسط مردم و یا بوسیله حکومتی که نماینده واقعی مردم باشد به وجودآید و این کمبود را بدون ربا تامین کند."
با توجه به اینکه قانون بانکداری بدون ربا درمجلس شورای اسلامی تصویب شده و به تایید شورای نگهبان هم رسیده لذا نمی‌شود گفت عملیات بانکی در ایران ربا محسوب می‌شود و اگر قراردادهای سپرده گذاری، وام‌ها و تسهیلات بانک‌ها را مطالعه کرده باشید تماما براساس این قانون تهیه شده که در بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد، حال اگر یک شعبه یا یک بانک و حتی برخی موسسات مالی و اعتباری در برخی از عملکردهای بانکی خود مرتکب خلاف شود این را نمی‌شود پای نظام بانکداری گذاشت.

صبح قزوین : تفاوت بانک داری سرمایه داری و بانک داری اسلامی را بفرماید بدون تعارف و غیر شعاری؟
نوروزی: قرآن نظام قرض الحسنه را بر پایه ثواب اخروی و عطوفت انسانی مطرح کرده است و هدف از آن را توازن و تعادل اجتماعی می‌داند اما در نظام‌های اقتصادی سرمایه داری چون بانک‌ها براساس بهره و سود و منفعت پایه گذاری شده به قرض الحسنه کمتر پرداخته شده یا نشده است. می‌توان گفت وجه تمایز و مشخصه بین نظام‌های اقتصاد اسلامی و غیراسلامی هم در همین موضوع است.

در اقتصاد سرمایه داری از موضوعات و عواملی بحث می‌شود که دارای انگیزه و مکانیسم اقتصادی باشد. اقتصاددانان نظام سرمایه داری از موضوعاتی که کاربرد اقتصادی ندارند و افزایش تولید نمی‌آورند، مانند قرض الحسنه بحث نمی‌کنند بیشتر به مسائل و عوامل رفاه و تولید فکر می‌کنند وآنها را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند.
در نظام‌های اقتصادی سرمایه داری سپرده‌ها در بانک دارای یک معنی و مفهوم است و آن منفعت و سود بیشتر است یعنی کسی که پول خود را در بانک سپرده می‌دهد قصدش بهره آن است که بانک از پیش مقدار آنرا نیز مشخص کرده است.
در صورتی که سپرده گذاری در نظام بانکداری اسلامی در قالب سپرده سرمایه گذاری می‌باشد و سود پرداختی به این نوع سپرده‌ها بصورت علی الحساب می‌باشد و بانک‌ها موظف هستند در پایان سال مالی درآمد و هزینه‌های خودشان را محاسبه و اگر سود بیشتری را کسب کرده باشند به نسبت مبلغ ودرصد سود به سپرده گذاران پرداخت نمایند و اگر هم کسری داشته باشند بایستی توسط سپرده گذاران تامین شود که معمولا در این گونه موارد بانک‌ها این مبلغ را هبه می‌کنند و از مشتریان و سپرده گذاران خود دریافت نمی‌کنند.

صبح قزوین : چرا در مرکز کفر در قلب آمریکا و انگلیس سود 1و 2 رقمی برای وام گیرنده وجود دارد و در ایران 28 درصد روی کاغذ اما حقیقت بالای 40 درصد در عمل دریافت می‌کنند؟
نوروزی: در تاریخ بانکداری نظام سرمایه داری در سال‌های دور نوعی از صندوق‌های خیریه در کشورهای انگلستان، آمریکا، فرانسه و ایتالیا دایر بوده و همچنین در دهه‌های اخیر (بین سال‌های 1975 تا 1983 ) بانک‌های اسلامی در دوبی، سودان، مالری، قطر و بنگلادش روی کار آمدند و هم اکنون در انگلستان بانک بین المللی برکت و در بحرین. جده و پاکستان بانک توسعه اسلامی تاسیس و مشغول به فعالیت بانکداری هستند که هیچکدام از آنها با نظام قرض الحسنه که در ایران قانون آن به تصویب رسیده ارتباطی نداشته و شرایط و ویژگی‌های بانکداری اسلامی ونظام قرض الحسنه را هم ندارند.
ضمن اینکه مورد دیگری را هم که باید در نظر گرفت این است که در کشورهای غربی و اروپایی و حتی برخی کشورهای عربی اگر شخصی در بانک سپرده گذاری نماید بابت نگهداری آن سپرده به بانک سود و بهره پرداخت می‌کند در این صورت هزینه‌های بانکداری پایین آمده و تسهیلات هم با سود و بهره کمتری پرداخت می‌شود.

در بانکداری ایران متاسفانه هزینه‌های عملیاتی یا همان هزینه تمام شده پول بسیار بالاست، به نوعی بهره وری پایین است و مدیران و کارکنان بانک‌ها هم برای اینکه بتوانند این هزینه‌ها را پوشش دهند و بهره وری شعبه و بانک را بالا ببرند مجبورند بابت تسهیلات نرخ بیشتری را درنظر بگیرند و به صورت کلی هزینه‌های بالای شعب بانک‌ها، املاک و مستغلات آنها و همچنین وام‌های ارزان قیمت کارکنان بانک‌ها را مشتریان آن بانک پرداخت می‌کنند. بطوری که هزینه عملیاتی بانک‌ها درکشورهای پیشرفته 2 الی 3 درصد می‌باشد ولی در بانک‌های ما بین 6 الی 7 درصد است.

صبح قزوین : برای کاربردی کردن نظریه اسلام و تامین نظر مراجع چه اقدامی باید بکنیم؟
نوروزی: برای تشویق و ترغیب مردم و مسئولان و همچنین فعالان اقتصادی برای حرکت به سمت بانکداری اسلامی در درجه اول تبیین و آموزش اصول فقهی معاملات و سپرده گذاری در بانک‌ها و دریافت وام و تسهیلات بسیار موثر خواهد بود باید اصول و قوانین مربوط به فقه واسلام و نظام بانکداری اسلامی در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه پرداخته و تدریس شود.
در بین مردم هرگونه دریافت وجهی از بانک برای تولید، ازدواج، مسکن، خرید و فروش بعنوان وام محسوب می‌شود و در لفظ عامیانه از عنوان وام استفاده می‌شود در صورتی که این عناوین در نظام بانکداری متفاوت است.
مثلا به قرض الحسنه وام و به سایر عقود اسلامی تسهیلات گفته می‌شود و احیانا در سوالاتی که از مراکز پاسخگویی به سوالات شرعی انجام م‌یدهند تسهیلاتی که با نرخ بالایی دریافت نموده اند را با لفظ وام بکار می‌برند و جواب‌های متفاوتی دریافت می‌کنند؛ چون که در نظام بانکی کشور برای وام قرض الحسنه کارمزد تعلق می‌گیرد و برای تسهیلات در قالب عقود مشارکتی، فروش اقساطی، جعاله، مضاربه و... سود متناسب با آن تسهیلات تعلق می‌گیرد.

صبح قزوین : وجود نظارت بر نوع عملکرد بانک‌ها و موسسات ملی چگونه است؟
نوروزی: نظارت بانک مرکزی بر بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری و صندوق‌های قرض الحسنه باید بیشتر باشد و هم اکنون یکی از تهدیدهایی که برای نظام بانکی کشور می‌باشد وجود موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز درکشور و رشد و فعالیت‌های قارچ گونه آنها در سطح کشور است که اتفاقا به مصوبات و مقررات و ضوابط بانک مرکزی هم پای بند نیستند.(البته دراین خصوص ازسال 1390 به بعد کنترل ونظارت بیشتری می‌شود و از رشد و تاسیس اینگونه موسسات جلوگیری شده است.
ولی وجود این همه بانک و موسسه و صندوق برای جامعه ما مضر می‌باشد و در میان بانک‌ها یک نوع رقابت ستیزی به جای رقابت پذیری اتفاق افتاده و هر بانک و موسسه ای برای جذب مشتریان سایر بانک‌ها و موسسات طرح‌هایی را ارائه می‌دهد که پایداری و ماندگاری کمتری دارند و به همین خاطر کنترل و نظارت کمتری هم براجرای صحیح اینگونه طرح‌ها می‌شود.
با تصویب یک سود سپرده یا نرخ سود تسهیلات در شورای پول و اعتبار بلافاصله فردای آن روز شاهد یک طرح جدید توسط بانک‌ها هستیم که به نوعی با پول مشتریان بازی می‌کنند تا به سود مورد انتظار آن بانک برسند.
استفاده یا مصرف صحیح مصارف بانکی یکی دیگر از راهکارهای مبارزه با ربا و مشکلات اقتصادی و پیشگیری از معوقات اقساط تسهیلات می‌باشد و در این خصوص هم متقاضی و هم بانک‌ها در پرداخت بی رویه یا بدون کارشناسی و یا کارشناسی مورد دار دخیل هستند و باید نظارت بیشتری صورت بگیرد.

پرداخت به موقع اقساط وام یا تسهیلات دریافتی ازبانکها که بنا به فرموده قرآن کریم وروایات واحادیث متعددازپیامبر اکرم (ص") وائمه معصومین (ع) وجود دارد که مومن ومردمسلمان باید به وعده خود عمل کند وپای بند وعده ها وقراردادهای خود باشد که این موضوع باعث می شود ضمن چرخش وجوه نقد درسیستم بانکی بانک‌ها خلق پول کرده و به تعداد و افراد و کارگاه‌های بیشتری وام و تسهیلات و خدمات بانکی ارائه نمایند همچنین در اخذ وثایق و ضامن تجدید نظر کرده و سخت نگیرند.
موضوع اصلی مخالفت مراجع عظام در خصوص جریمه دیرکرد اقساط معوق می‌باشد که همچنان مورد اختلاف صاحب نظران است و متخصصین و کارشناسان بانکی تایید و مراجع رد می‌کنند.

صبح قزوین : دلیل اجرا نشدن قانونی که از دهه شصت باید عملیاتی می‌شد و نشده چیست؟
نوروزی: یکی از مسائلی که در پرداخت وام و تسهیلات مطرح است، موضوع تورم پولی است با توجه به اینکه پول ارزش اشیا را معلوم می‌کند و هر متاع یا کالایی با پول مقایسه و معادله می‌شود باید دید معادله و مقایسه خود پول با چیست؟
بدیهی است پول نیز در ارزشییابی با کار وکالا مقایسه می‌شود، مثلا می‌گویند پول فلان کشور ارزش دارد یا ندارد پس می‌توان برای پول هم قیمت ثابتی بطور نسبی تعیین کرد، مثلا وقتی کالایی مانند گندم وطلا و... قرض می‌دهیم، می‌گوییم به همان میزان طلا یا گندم یا پول درزمان مقرر تحویل بگیریم.
یا اینکه بانک مرکزی هر کشوری روز به روز یا ماه به ماه نرخ تورم پولی آن کشور و منطقه را اعلام کند و قرض گیرنده یا وام گیرنده براساس توافق بر اعلام نرخ تورم بانک مرکزی قرض یا .وام خود را مسترد گرداند.
البته ویژگی یک اقتصاد سالم این است که ارزش پول را که معادله عام نام دارد، ثابت نگه دارد.

صبح قزوین : علت ایرادات نظام بانکداری یا قرض الحسنه را چیست؟
نوروزی: اگر در نظام بانکداری و قرض الحسنه اشکالی دیده می‌شود به خاطر این است که در بعضی دیگر از پیکرهای نظام اقتصادی مشکلاتی وجود دارد.
وجود و پیاده کردن نظام بانکداری اسلامی در کشور باید اول خواست و همت خود مسئولین باشد دوم کارشناسان و متخصصان بانکی و مالی و اقتصادی نواقض و مشکلات قانون بانکداری بدون ربا را بررسی و تهیه و ارائه کنند که البته در دوره‌های قبل برخی از این نواقص مشخص و جمع آوری شده است.
سوم شبکه بانکی کشور آمادگی لازم برای اجرای بی کم و کاست این قانون را با آموزش کارکنان، جذب نخبگان و متخصصان مربوطه، پایین آوردن هزینه‌ها، مدیریت بر پرداخت‌ها و ارائه تسهیلات، توزیع عادلانه منابع بانکی خود، مصرف درست و هدایت شده منابع داشته باشند.
چهارم نظارت دقیق و بی اغماض بانک مرکزی برکلیه بانک‌های دولتی، خصوصی، موسسات مالی واعتباری و صندوق‌های قرض الحسنه زمینه را برای اجرای کامل نظام بانکداری اسلامی مهیا و آماده کند.
انتهای پیام/2002