میراث گذشتگانمان را دریابیم/ کاروانسرای خیابان تهران قدیم مهجور و رها شده در گوشه شهر

قزوین به عنوان یکی از استان‌های همجوار پایتخت، منبعی غنی از جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی را در خود جای داده که حتی گاهی از نظر ساکنان این شهر کهن نیز دور مانده است؛ در همین راستا پایگاه خبری تحلیلی صبح قزوین در نظر دارد طی هفته‌های آتی مرتبا به معرفی این شگفتی‌های طبیعی و باستانی بپردازد.

علیرضا خمسه، راهنمای گردشگری استان در گفتگویی با خبرنگار اجتماعی صبح قزوین ، به معرفی کاروانسرای سعدالسلطنه خیابان تهران (تهران قدیم) به عنوان دومین کارونسرای بزرگ قزوین پرداخت.

شهر قزوین به دلیل موقعیت ممتاز مکانی (جغرافیایی) از دیرباز شاهراه ارتباطی بوده است که همین مزیت را می‌توان یکی از عوامل ارتقاء و توسعه همه جانبه شهر دانست؛ این شاهراه به عنوان باراندازی مسیرهای مهم اقتصادی کشور را به شمال، جنوب و غرب تقسیم می‌کند.

در دوران قاجار به واسطه رونق تجارت ایران با اروپا و رفت و آمد کاروان‌های تجاری از قزوین و همچنین تولید و صادرات انواع محصولات از قزوین؛ فضای رشد و شکوفایی اقتصاد شهر فراهم شد که این مهم زمینه را برای ایجاد مجموعه‌های تجاری و اقامتی فراهم کرد.

در این دوران کاروانسراها و سراهای متعددی در شهر قزوین ساخته شد که از مهمترین آن‌ها می‌توان مجموعه کاروانسرای سعدالسلطنه خیابان تهران (تهران قدیم) را نام برد که با مساحت 2/1هکتار بعد از مجموعه سرای سعدالسلطنه خیابان رشت (پهلوی سابق _امام خمینی کنونی) بزرگ ترین کاروانسرای ساخته شده در این دوران است.

گفتنی است هر دو مجموعه توسط آقا باقرخان سعدالسلطنه حاکم وقت قزوین ( در عهد ناصری )ساخته شده است.

کاروانسرای سعدالسلطنه خیابان تهران جزو کاروانسراهای درون بافت شهری است که با فاصله‌ زیاد از بازار و تلاقی راه‌های اصلی شهر و راه های برون شهری قرار گرفته است.

این مجموعه در مسیر ارتباطی دروازه تهران، دروازه راه ری و دروازه شاهزاده حسین بوده است؛ این مجموعه از شمال به خیابان تهران(منتظری فعلی)، از شرق به گذر راه ری و از غرب متصل به ورودی شمالی شاهزاده حسین(سلامگاه) محدود بوده است.

مجموعه سعدالسلطنه شامل دو کاروانسرای مجزا با دو ورودی مجزا برای هر کدام بوده است، این کاروانسراها یک طبقه چهار ایوانی و دارای میان سراهای مربع شکل بوده که از طریق چهارراهی (چهارسوق) به یکدیگر متصل می‌شدند.

بخش شرقی مجموعه شامل یک میان‌سرا و اتاق‌هایی دورتادور بوده که در پشت این اتاق‌ها اصطبل‌هایی قرار داشته که مختص اقامت مسافران و بازرگانان بوده است.

از طرفی کاروانسرای غربی بخش تجاری مجموعه بوده که با انبارهای بسیار بزرگ به عنوان بارانداز استفاده می‌شده است.

با شروع جنگ جهانی اول و ورود قشون روسیه تزاری به ایران در سال 1328 هجری قمری اقتصاد ایران دچار افول شد که قزوین نیز از این قاعده مستثنی نبود؛ نظامیان روس پس از ورود به قزوین در یکی از کاروانسراهای این مجموعه سکونت می‌کنند و دیگری را به انبار خواروبار اختصاص می‌دهند.

مدتی پس از روس‌ها انگلیسی‌ها هم این رویه را پیش می‌گیرند؛ بعد از تخلیه کاروانسرا توسط انگلیسی‌ها (در زمان پهلوی اول)، این مجموعه مدتی متروک می‌ماند سپس شهرداری یکی را به اصطبل و دیگری را به انبار قند و شکر تبدیل می‌کند.

در همین دوره احداث خیابان راه آهن (به منظور اتصال مرکز شهر به ایستگاه راه آهن) که از میان مجموعه می گذشت موجب شد تا سردر، ورودی، هشتی و بخشی از حجره‌ها و اصطبل‌های بنا به طور کامل تخریب شود.

مهمترین آسیبی که خیابان جدیدالاحداث به کاروانسرا وارد کرد دو نیم شدن آن و قرار گرفتنش در دو سوی این خیابان بود.

در دوران پهلوی دوم با احداث میدان سپه در انتهای خیابان سپه، بخش شمالی کاروانسرای شرقی در دو سوی ابتدایی خیابان راه آهن آسیب دید؛ در همین دوران به دلیل عریض کردن خیابان تهران (منتظری کنونی) بار دیگر بدنه شمالی کاروانسرا آسیب دید.

امروزه این مجموعه تاریخی و با ارزش همچنان مهجور و گمنام مانده است، بخش غربی آن به عنوان گاراژ و بخش شرقی آن به عنوان بنگاه و انبار موزائیک و سرامیک استفاده می‌شود.

متاسفانه بخش غربی مجموعه تقریبا به طور کامل از بین رفته اما از بخش شرقی هنوز آثار قابل توجهی باقی مانده که می‌تواند در موقعیتی که قرار دارد (مرکز بافت تاریخی و گردشگری شهر) نظر گردشگران بسیاری را به خود جلب کند.

اتهای پیام/9003