قزوین به عنوان یکی از استانهای همجوار پایتخت، منبعی غنی از جاذبههای گردشگری و آثار تاریخی را در خود جای داده که حتی گاهی از نظر ساکنان این شهر کهن نیز دور مانده است؛ در همین راستا پایگاه خبری تحلیلی
صبح قزوین در نظر دارد طی هفتههای آتی مرتبا به معرفی این شگفتیهای طبیعی و باستانی بپردازد.
زهرا امیرآبادی دبیر انجمن صنفی راهنمایان گردشگری استان و کارشناس میراث فرهنگی در گفتگو با خبرنگار اجتماعی
صبح قزوین ، در ابتدا به بیان عملکرد و تاثیر آبانباردر زندگی روزمره پیشینیان و سپس به معرفی یکی از این بناهای مهم در شهر قزوین به نام "آب انبار حاج کاظم" پرداخت.
سخنی گزاف نیست که کمآبی را یکی از بزرگترین مشکلات کشور عزیزمان ایران در طول حیات دیر سالش بدانی؛ ایرانیان هنرمند و خلاق با آفرینش پدیدههای فرهنگی متنوع به جنگ با این واقعیت سخت و تلخ جغرافیایی رفتهاند که از این بین میتوان به خلق ایزد اسطورهای تیشتر« خدای باران»، حفر کاریز و ایجاد انباری برای ذخیره آب اشاره کرد.
بدین ترتیب در معماری ایران میتوان از گونهای مخزن سرپوشیده با نامهایی چون آبانبار، سردابه، مصنع، منبع، برکه، آبگیر و گاهی آبدان یاد کرد که نقش مهمی را در تامین آب مردم داشتهاند.
پیشینه آبانبار به درستی روشن نیست ولی آنچه که از پژوهش پژوهندگان بدست آمده، بنایی آجری و قیراندود در کنار محوطه چغازنبیل را یکی از کهن ترین آب انبارهای ایران میدانند.
همچنین در ایران پس از اسلام نیز ساخت و ساز و استفاده از آب انبارها نه تنها تداوم یافت بلکه گسترش وتوسعه نیز پیدا کرد.
آبانبارها را میتوان به آبانبارهای شهری، آبانبارهای میان راهی، آبانبارهای قلعهای، آبانبارهای بیابانی، آبانبارهای خصوصی تقسیم نمود.
از میان آب انبارهای ذکر شده میتوان گفت که آب انبارهای شهری از کامل ترین معماری برخوردارند.
عناصر ساختاری و تزییناتی این گونه آبانبارها عبارت است از: منبع: مهمترین اجزای تشکیل دهنده آبانبار محسوب میگردد که تمام و یا بخش عظیمی از آن در دل زمین حفر میشده، این منبع میتوانست اشکالی چون مکعب، مکعب مستطیل و یا استوانه به خود بگیرد.
پوشش مخازن: پوشش سقف مخازن نیز بصورتهای گنبدی و مخروطی میباشد.
هواکش و بادگیر: معمولا برای خنک و سالم نگه داشتن آب، بر فراز منبع بادگیرهایی تعبیه میشد تا جریان هوا را برقرار سازد؛ در برخی آب انبارها، ماهیهایی وجود داشت که تخم آفات را میخوردند و تا حدودی آلودگی را از بین میبردند.
راه پله: پلههای آب انبارها نیز نقش دسترسی به پاشیر و محل برداشت آب را به عهده داشته اند، عموما آب انبارها دارای یک پلکان بودهاند.
پاشیر: در این بخش از بنای آب انبار نیز شیر و پاشیرهایی تعبیه میشده، پاشیر در هنگام تابستان جایگاهی مناسب برای گرد یکدیگر جمع شدن و گپ زدن همسایگان به شمار میرفت.
سردر: سردر آب انبارها گیراترین واحد تزئیناتی و نماسازی شده آب انبار به شمار میروند، کتیبههای پیشانی سردر به طور معمول از کاشی معرق و یا هفت رنگ است، کتیبه هایی که عمدتا یادآور لب عطشان امام حسین (ع) و یاران با وفای ایشان در روز عاشوراست.
در خصوص آبگیری مخازن آبانبارهای قزوین طبق منابع مکتوب و نقل قول ها باید اذعان داشت که آب قناتها از اصلی ترین موارد تأمین کننده این مخازن بوده اند، آب قناتها که از به هم پیوستن چاههای متعدد به وجود میآمدند را از طریق کانال کشی به داخل مخازن هدایت میکردند و آبانبارها نیز دارای دریچههای ورودی آب بودند، در واقع این ورودیهای آب رابط بین آب قنات و مخازن بوده اند؛ مردم نیز برای برداشت آب تنها میتوانستند از سردر آب انبار وارد راه شیر شوند و آب مصرفی خود را از پاشیر برداشت نمایند.
لای روبی مخازن
برای نظافت و لای روبی مخازن نیز از چندی قبل ورودی آب به داخل مخازن را بسته و اجازه میداند که سطح آب داخل مخزن نیز به حداقل برسد.
در هنگام چله زمستان کار لای روبی صورت میگرفته چون مردم در این ایام از آب مکفی برخوردار بودند و هم آب پاکیزهتری جهت آبگیری مخزن وجود داشت.
در این زمان میراب شخصی که مسئولیت امور آب انبار را به عهده داشت به کمک اهالی محل جهت لای روبی به داخل مخزن میرفتند و گل و لای تهنشین شده را از مخزن خارج میکردند و کف را شستشو داده و در شب ورودی آب را جهت آبگیری مجدد باز میکردند.
ناصر خسرو قبادیانی در توصیف شهر قزوین اینگونه ایراد سخن کرده که <<باغستان بسیار داشت، بی دیوار و خار و هیچ مانعی از دخول در باغات و قزوین را شهری نیکو دیدم، باروی حصین و کنگره بر آن نهاده و بازارهای خوب، الا آنکه آب در وی اندک بود در کاریز به زیر زمین...>>
شهر آبانبارها
شهر قزوین با توجه به موقعیت خشک جغرافیایی خود از دیرباز دچار کم آبی بوده و این مشکل دلیلی شده که در سطح شهر آب انبارهای عام المنفعه و خصوصی زیادی ساخته شود.
در کتاب مینودر مرحوم گلریز از صد و سی آب انبار یاد شده و از این روی شهر قزوین لقب « شهر آب انبارها» را به خود اختصاص داده است.
از میان آب انبارهای به جا مانده میتوان آب انبار حاج کاظم را زیباترین آب انبار قزوین نام نهاد.
آب انبار حاج کاظم به سال ۱۲۵۶ ه.ق توسط حاج کاظم کوزه گر و حاج اسماعیل قزوینی بنا نهاده شد.
ویژگیهای ممتاز
آب انبار مذکور دارای مخزنی به شکل مکعب مستطیل با گنجایش ۲۳۰۰ متر مکعب و راه شیری با ۳۷ پله سنگی می باشد.
از ویژگیهای ممتاز این آبانبار میتوان به وجود 2 بادگیر مزین به کاشی و آجر تراش، 2 کتیبه مرمرین به نستعلیق ممتاز و سردری رفیع و شکوهمند اشاره کرد.
تزئینات این آب انبار کاشی کاری، رسمیبندی در سردر بنا و 2 کاربندی در سقف راه شیر است، مصالح به کار رفته در این آب انبار نیز آهک، آجر و روکش ساروج میباشد.
آبانبار حاج کاظم در فهرست آثار ملی کشور با شماره
۹۳۳ به ثبت رسیده و کاربری فعلی آن کارگاه هم جوشی شیشه میباشد.
موقعیت مکانی این آب انبار قزوین، ابتدای خیابان تبریز است و بازدید از این بنای تاریخی همه روزه در ساعات اداری، برای کلیه علاقه مندان به تاریخ و هنر این مرز و بوم بلا مانع میباشد.
انتهای پیام/9003
دیدگاه ها