قزوین پایتخت ایران/ کاخ چهلستون تنها کوشک سالم ۴۰۰ ساله صفوی

قزوین به عنوان یکی از استان‌های همجوار پایتخت، منبعی غنی از جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی را در خود جای داده که حتی گاهی از نظر ساکنان این شهر کهن نیز دور مانده است؛ در همین راستا پایگاه خبری تحلیلی صبح قزوین در نظر دارد طی هفته‌های آتی مرتبا به معرفی این شگفتی‌های طبیعی و باستانی بپردازد.
هاجر محمدی چمنی دبیر انجمن صنفی کارگری راهنمایان گردشگری استان و کارشناس مدیریت جهانگردی در گفتگویی صمیمانه با خبرنگار اجتماعی صبح قزوین ، عمارت کلاه فرنگی (چهلستون) را به عنوان تنها کاخ برجا مانده از دوران پایتختی قزوین معرفی کرد و در ادامه به تشریح بیشتر خصوصیات این جاذبه تاریخی پرداخت.

عمارت چهلستون مقابل میدان آزادی و در محوطه دولتخانه صفوی واقع شده است.
شاه طهماسب تحت تأثیر برخی وقایع سیاسی و اجتماعی دوران سلطنت خود که یکی از مهمترین آن‌ها هجوم عثمانی‌ها به مرزهای غربی ایران بود، تصمیم به تغییر پایتخت ایران می گیرد و اینگونه قزوین به عنوان دومین پایتخت صفوی انتخاب می‌شود.
در سال 961 هجری طبق دستور شاه، زمین‌هایی که در محوطه دولتخانه و محدوده میدان آزادی کنونی قرار داشته خریداری می‌شوند و در مکان این زمین‌ها تعدادی کاخ و باغ جدید احداث می گردد.
در کتاب‌ها و مقالاتی که درباره قزوین و محوطه دولتخانه صفوی نگاشته شده، از مکان‌هایی همچون باغ سعادت آباد و محله جدید جعفرآباد نام برده شده است.
پس از تکمیل ساخت دولتخانه و سایر قسمت‌های وابسته به آن، شاه طهماسب به قزوین عزیمت می‌کند و این شهر رسماً به عنوان پایتخت صفویه معرفی می شود.
عمارت کلاه فرنگی (چهلستون) که امروزه به عنوان موزه خوشنویسی شهر قزوین مورد بهره‌برداری قرار گرفته، زمانی طولانی کاخ شاهان صفوی بوده و تاریخ عظیمی را در خود نهفته دارد.
بنای چهلستون در 2 طبقه و به شکل هشت ضلعی در میان باغ سعادت آباد ساخته شده که در بیشتر منابع تاریخی دوران صفوی، نام این بنا به دفعات برده شده و برخی آن را محل اجرای مراسم تاجگذاری، مجالس عروسی و پذیرایی از شخصیت‌های خارجی معرفی کرده‌اند.
در تزیین فضای داخلی این بنا از عناصری چون درب و پنجره‌های ارسی، تزیینات سقفی همچون خنچه‌پوش و نقاشی روی دیوار بهره برده شده و یکی از دلایل شهرت این بنا وجود نقاشی‌های دیواری آن است.
نگارگری‌های کاخ چهلستون پیرو سبکی خاص است که مکتب نگارگری قزوین نام دارد و در حال حاضر متأسفانه بخش‌های زیادی از آن از بین رفته و یا در حال تخریب می باشد.

بیشترین اطلاعاتی که در خصوص محتوای نقاشی‌های عمارت و البته تعداد کاخ و باغ‌هایی که در آن زمان ایجاد شده وجود دارد، از دیوان اشعار شاعرعبدی بیک نویدی شیرازی است؛ او در اشعارش به توصیف تمام عمارت‌ها، باغ‌ها و تقریباً تمام مکان‌هایی که به دستور شاه طهماسب ایجاد و احداث شده‌اند پرداخته است.
عبدی بیک صحنه‌ها و مناظری را که در نقاشی‌‌های این بنا وجود داشته به طور کامل در آثار خود آورده است؛ وی با یادگاری که از خود باقی گذاشته نقطه اتصال بسیار مهمی میان قزوین صفوی و دوستداران آثار تاریخی در عصر حاضر، ایجاد کرده است.
طبق اطلاعات موجود در اشعار این شاعر هنرمند و البته مقالات استادانی همچون استاد اشراقی، تعداد 23 باغ در اطراف این بنا وجود داشته است.
عبدی‌بیگ به جز این بنا از بناهایی همچون عمارت جهان‌نما و گنبد منبت‌کاری و عمارت حَرَم نیز نام برده است، همچنین نام میدان‌هایی همچون میدان سعادت و میدان اسب نیز در اثار وی مشهود است که برای اجرای مراسم عمومی، نمایش سواری و بازی چوگان مورد استفاده قرار می گرفته است.
طبق اشعار عبدی‌بیگ تصاویری از مجلس شیرین و فرهاد و کوه بیستون، مجالس بزم، شکارگاه شیر و پلنگ، بازی چوگان، مجلس یوسف و زلیخا و بریده شدن دست زنان مصری، رزم قزلباش و رومی، قپق‌اندازی (از بازی‌های دوره صفوی)، جنگ با گرجیان و ... از جمله تصاویری بوده‌اند که در نقاشی‌های دیواری عمارت چهلستون وجود داشته‌اند و برخی از این نقاشی‌ها همچون یوسف و زلیخا و بریده شدن دست زنان مصری از آثار شاه طهماسب بوده است.
عمارت کلاه فرنگی که در دوران صفوی به نام ارشی‌خانه نیز از آن نام برده می‌شد، در دوران قاجار و به همت سعدالسلطنه حاکم وقتِ قزوین مورد مرمت قرار می‌گیرد و پس از آن به چهلستون معروف می‌شود.

این بنا در دوران پهلوی تغییر کاربری داده می‌شود و به عنوان مکانی برای فرمانداری مورد استفاده قرار می‌گیرد و از آنجایی که ماهیت فعالیتی که در این بنا صورت می‌گرفته با فضای داخلی آن همخوانی نداشته، تمام نقاشی‌ها با لایه‌ای از گچ پوشانده می‌شوند.
در دوران پهلوی دوم این بنا مورد مرمت قرار می‌گیرد و تبدیل به موزه اشیای شهر قزوین می‌شود.
در سال 1384 پس از برگزاری کنگره خوشنویسی میرعماد و افتتاح ساختمان جدید موزه شهر، اشیاء تاریخی از این بنا منتقل شد و ساختمان چهلستون تبدیل به موزه خوشنویسی گردید.
به تازگی دوره جدیدی از مرمت در این بنای تاریخی آغاز شده که امیدواریم در جهت بهبود برخی نگارگری های باقیمانده موثر باشد.
همانگونه که قبلاً نیز بیان شد یکی از مهم ترین ویژگی‌های این بنا نگارگری‌های بسیار زیبای آن بوده که متأسفانه در اثر بی توجهی‌ طی سالیان دراز هم اکنون بخش گسترده‌ای از این میراث گرانبها از بین رفته است.
در حال حاضر لزوم برگزاری برنامه‌های فرهنگی برای آشنایی دانش‌آموزان و دانشجویان به عنوان حافظان این میراث گرانبها بیشتر از گذشته احساس می‌شود.
چنانچه ما نیز همچون گذشتگان به تخریب آثار تاریخی و نابودی این نگاری‌های ارزشمند بی‌توجه باشیم، قطعاً نسل کنونی ما که وارثان فردای این سرزمین هستند سندی از تاریخ کهن این ایران زمین نخواهند داشت.

با برنامه‌ریزی‌ صحیح و آموزش‌های مردمی که امروزه در سراسر دنیا در حال اجرا است و باعث ایجاد احساس تعلق خاطر نسبت به تاریخ کشور در بین مردم می شود می توانیم اذهان عمومی را نسبت به پاسداشت میراث گرانبهای خود آماده‌تر نماییم تا مردم نیز آگاهانه‌تر، هوشمندانه‌تر و معقولانه‌تر خدمات مسئولین را رصد نمایند تا بتوانیم در کنار یکدیگر و با تقویت حس مسئولیت‌پذیری هویت شهرهای خود را حفظ کنیم.
متاسفانه گاهی به دلیل عدم رعایت برخی مسائل اصولی و کم‌کاری‌ها، نتایج بسیار ضعیفی پس از مرمت اثر حاصل می‌شود که نه تنها به حفظ بنا یا اثر تاریخی کمکی نمی‌کند بلکه روند تخریب آن را نیز تسریع می‌کند.
البته در برخی موارد بازسازی و مرمت آثار تاریخی به خوبی انجام شده است که امیدواریم این روند مثبت در حفظ آثار تاریخی به صورت کارشناسانه و دلسوزانه ادامه داشته باشد.
به یاد داشته باشیم، همانطور که همه ما برای حفظ سلامت جسم به خوراک نیاز داریم، برای ارتقا سطح سلامت روح و روان، افزایش احساس عزت نفس، تقویت غرور ملی و احترام به هویت تاریخی خود نیز نیازمند غذای روح هستیم که زیبایی و اصالت آثار تاریخی می تواند به ارضای این حس کمک کند.
تمام همشهریان علاقمند می توانند همه روزه به جز ایام سوگواری، از ساعت 9 صبح الی 17 عصر از این بنای زیبا بازدید نمایند.
هزینه بازدید از تنها کوشک کامل صفوی که نجیبانه، پس از گذشت حدود 400 سال، زیر تازیانه زمان همچنان استوار مانده فقط 1500 تومان است!

علاقمندان جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص دوران صفویه و تشریح چگونگی انتخاب قزوین به عنوان پایتخت ایران می‌توانند کتاب‌هایی نظیر سیر تاریخی بناهای قزوین نوشته محمد دبیرسیاقی، مینودر مرحوم گلریز، و کتاب 3 جلدی استاد ورجاوند که یکی از کامل ترین منابع در زمینه شناخت تاریخ و فرهنگ قزوین می باشد را مطالعه کنند.
در پایان امیدوارم مردم عزیزمان آگاهانه‌تر در حفظ میراث گرانبهای اجداد خود بکوشند و مسئولین امر نیز با احساس تعهد و دلسوزی بیشتر و مدیریت صحیح در مسیر حفظ آثار تاریخی و ملی گام بردارند.
انتهای پیام/9003