میهمان هنر گذشتگان باشیم/ آب‌انبار "سردار بزرگ " بزرگ‌ترین آب‌انبار تک گنبدی ایران

قزوین به عنوان یکی از استان‌های همجوار پایتخت، منبعی غنی از جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی را در خود جای داده که حتی گاهی از نظر ساکنان این شهر کهن نیز دور مانده است؛ در همین راستا پایگاه خبری تحلیلی صبح قزوین در نظر دارد طی هفته‌های آتی مرتبا به معرفی این شگفتی‌های طبیعی و باستانی بپردازد.
هاجر محمدی چمنی دیبر انجمن صنفی کارگری راهنمایان گردشگری استان و کارشناس مدیریت جهانگردی در گفتگویی صمیمانه با خبرنگار اجتماعی صبح قزوین ، آب انبار سردار بزرگ را به عنوان بزرگترین آب انبار تک گنبدی شناخته شده در ایران معرفی کرد و در ادامه به تشریح بیشتر خصوصیات این جاذبه تاریخی پرداخت.
این آب انبار زیبا در خیابان راه آهن قزوین، کوچه علوی واقع شده که تاریخ بنای آن به دوران حکومت فتعحلی شاه قاجار باز می گردد.
حسن خان و حسین خان سردار دو برادر از سرداران فتحعلی شاه بوده‌اند که بانی ساخت این بنا و البته بناهایی دیگر همچون مسجد، مدرسه سردار و آب انبار سردار کوچک نیز بوده‌اند.

در تمام سفرنامه‌هایی که درباره ایران نگاشته شده، هرگاه گذر نویسندگان به شهر قزوین افتاده، آن را شهری زیبا اما با محدودیت منابع آبی توصیف کرده‌اند؛ در گذشته شهر قزوین و تمامی شهرهایی که با مشکل کم آبی مواجه بوده‌اند برای تامین آب مورد نیاز خود از بناهایی چون آب انبارها بهره می بردند.
این بنا در یکی از کم آب‌ترین محله‌های شهر قزوین احداث گردیده و همان گونه که از نام آن پیداست آب انبار، محلی برای ذخیره‌سازی آب طی یک سال و یا چند ماه است.
شهر قزوین به دلیل دارا بودن بیش از 100 آب انبار عمومی در محلات خود و آب انبارهای خصوصی ساخته شده در منازل شخصی به شهر آب انبارها شهرت یافته است.
تمامی آب انبارها به لحاظ داشتن بخش‌هایی مانند سردر ورودی، راه شیر (که راه‌پله‌های اصلی بنا می باشد)، پاشیر (که محل برداشتن آب توسط مردم می باشد) و مخزن، مشترک و مشابه می باشند؛ در جزئیات و چگونگی ایجاد این بخش‌ها است که تفاوت در نوع آب انبارها به وجود می آید و آن‌ها را از هم متمایز می‌کند.
آب انبار سردار بزرگ در ابتدای ورودی راه شیر، در سمت چپ و راست دارای سکوهایی می باشد که به زیبایی نیز تزئین شده و در گذشته محل نشستن عابران یا مردمی که از آب انبار آب برمی‌داشتند بوده است.

پس از عبور از سردر و گذر از راه شیر، در انتهای ورودی مخزن آب انبار قرار دارد که بیش از ده سال پیش هنگام مرمت بنا توسط سازمان میراث فرهنگی استان این مسیر باز شده تا بازدیدکنندگان نیز به راحتی بتوانند به فضای مخزن دسترسی داشته باشند.
فضای داخلی مخزن در گذشته با ملات ساروج پوشش داده شده بود، چراکه ساروج یکی از مقاوم‌ترین عایق‌ها در مقابل آب است و در بناهایی مثل آب انبار، حمام، پل‌ها و گاهی حتی در ساخت برج‌ها نیز به عنوان ملات به کار می‌رفته است.
ابعاد مخزن طبق اندازه‌هایی که در کتاب مینودر مرحوم گلریز آورده شده در حدود 17 متر می‌باشد و گنبد بنا دارای دریچه‌هایی برای ورود و خروج هوا است.
آب‌گیری آب انبارهای موجود در شهر قزوین از طریق قنات‌ها انجام می شده و پس از اتمام کار آب گیری، به دلیل استفاده این آب برای مصارف خانگی، با امکانات موجود در همان زمان همچون سنگ نمک، زغال و یا آهک به گندزدایی و بوگیری آب می پرداختند و پس از گذشت 7 الی 10 روز از زمان گندزدایی، مردم می توانستند از طریق پاشیر که در انتهای راه پله‌ها قرار داشته به آب مخزن دسترسی پیدا کنند.

پس از اتمام آب موجود در مخزن، فردی که میراب نام داشت و مسئول رسیدگی به امور آب‌گیری و سایر مسائل مرتبط با آب انبار محسوب می شد، به همراه چند تن از اهالی محل با طناب از دریچه‌ای که به کوچه راه داشت وارد مخزن شده و کار لایروبی مخزن را انجام می دادند.
نکته جالبی که درباره مخزن آب انبار وجود دارد این است که مخزن در گذشته گود و کاسه‌ای شکل بوده و همین مسئله کار لایروبی را به دلیل تجمع گل و لای و مواد زائد در مرکز مخزن، راحت تر می‌کرده است.
آب انبارها علاوه بر کارکرد مهم خود که تأمین آب مورد نیاز محلات بوده، در سیستم اجتماعی محلات نیز نقش داشته‌اند، چراکه به عنوان یکی از پربرخوردترین مکان‌ها برای مردم محسوب می‌شدند.
این بنا در دهه هشتاد توسط سازمان میراث فرهنگی مورد مرمت قرار گرفت و مدتی مراسم شاهنامه خوانی در این محل برگزار می‌شد که مورد استقبال مردم نیز قرار گرفت.
پس از آن بنای آب انبار سردار بزرگ به عنوان موزه آب معرفی شد و برخی تغییرات در داخل مخزن ایجاد گردید اما بواسطه تأثیرات نامطلوب وجود آب در مخزن که در اثر تبدیل آن به موزه آب ایجاد شده بود، ادامه کار متوقف گردید.
آب انبار سردار بزرگ در حال حاضر روزهای پنجشنبه و جمعه از ساعت 9 صبح تا 5 عصر پذیرای بازدیدکنندگان می باشد.
لازم به ذکر است که بازدید از این بنای زیبا رایگان بوده و تنها با صرف اندکی هزینه در وقت می توانید نگاهتان را میهمان هنر گذشتگان کنید.
انتهای پیام/9003